Πρόγραμμα ΔΙΑΤΡΟΦΗ στα σχολεία: Η υγιεινή διατροφή στην πράξη

Το Πρόγραμμα ΔΙΑΤΡΟΦΗ του Ινστιτούτου Prolepsis ξεκίνησε πριν πέντε χρόνια για να προσφέρει δωρεάν γεύματα σε μαθητές που βρίσκονταν σε επισιτιστική ανασφάλεια. Ωστόσο, όπως εξηγούν στο in.gr η πρόεδρος του ινστιτούτου Αθηνά Λινού* και ο συνεργάτης της Αθανάσιος Πετραλιάς** το πρόγραμμα έχει πετύχει πολλά περισσότερα από τη δωρεάν διανομή τροφίμων στα σχολεία.

Κυρία Λινού, πότε ξεκίνησε το πρόγραμμα ΔΙΑΤΡΟΦΗ και πως προέκυψε η ιδέα γι’ αυτό;

Το Πρόγραμμα ΔΙΑΤΡΟΦΗ ξεκίνησε το 2012 με στόχο να αντιμετωπίσει τα σημάδια της ανεπάρκειας στη σίτιση των μαθητών, αλλά και να προάγει την υγιεινή διατροφή σε μαθητές που φοιτούν σε δημόσια σχολεία ευπαθών περιοχών της Ελλάδας. Αρχικά, το Πρόγραμμα εφαρμόστηκε πιλοτικά κατά το τρίμηνο Απριλίου-Ιουνίου 2012 σε 34 σχολεία. Η επιτυχής εφαρμογή, η θετική αποδοχή από τους ωφελούμενους, αλλά και οι αυξανόμενες αιτήσεις για συμμετοχή, οδήγησαν στη συνέχιση του και φέτος υλοποιείται για πέμπτη συνεχόμενη σχολική χρονιά.

Από που αντλείτε χρηματοδότηση και πόσα σχολεία και μαθητές έχουν μέχρι σήμερα επωφεληθεί από το πρόγραμμα;

Το Πρόγραμμα υλοποιείται εξ αρχής με την υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, Μεγάλου Δωρητή του Προγράμματος, ενώ έχουν συμπράξει στην εφαρμογή και τη συνέχιση του, ιδρύματα, εταιρείες, οργανισμοί και πολίτες με μικρότερες ή μεγαλύτερες δωρεές. Από το 2012 έχουν διανεμηθεί μέσω του Προγράμματος 11,5 εκατ. γεύματα σε 480 σχολεία και έχουν επωφεληθεί 80.000 μαθητές. Τη φετινή σχολική χρονιά, το το Πρόγραμμα καλύπτει μέχρι σήμερα 161 σχολεία με 12.663 μαθητές σε ευπαθείς περιοχές ανά την επικράτεια (Αττική, Θεσσαλονίκη, Ημαθία, Θράκη και Στερεά Ελλάδα). Ωστόσο, οι αιτήσεις που έχουν υποβληθεί από διευθυντές σχολείων για το τρέχον έτος έχουν ξεπεράσει κάθε προηγούμενο, καθώς υπερβαίνουν τις 2.070. Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί στο 16% των δημοσίων σχολείων και αναλογεί σε περισσότερους από 260.000 μαθητές.

Και πώς διαχειρίζεστε αυτόν τον διαρκώς αυξανόμενο αριθμό αιτήσεων για συμμετοχή περισσότερων σχολείων στο πρόγραμμα. Η επιλογή των σχολείων μ με ποια κριτήρια γίνεται;

Καθημερινά κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν προκειμένου να ανταποκριθούμε στην τεράστια ανάγκη. Ενημερώνουμε για το Πρόγραμμα, τα θετικά αποτελέσματα που επιφέρει στην καθημερινότητα των μαθητών και την ανάγκη στήριξης του. Στο πλαίσιο αυτό υλοποιούμε φέτος την εκστρατεία Υιοθέτησε ένα Σχολείο. Δηλαδή προσπαθούμε να προσελκύσουμε εταιρείες, οργανισμούς, ιδρύματα και μεμονωμένους δωρητές να το υποστηρίξουν. Σε αυτή την προσπάθεια συμβάλλει σημαντικά η στήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, καθώς μέσω της μεθόδου των συμπληρωματικών κονδυλίων (matching funds) παρέχει ισόποσης αξίας δωρεά για κάθε ποσό που συγκεντρώνεται από άλλη πηγή, ώστε να ενταχθούν όσο το δυνατόν περισσότερα σχολεία στο Πρόγραμμα ΔΙΑΤΡΟΦΗ. Τα σχολεία που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα επιλέγονται με αυστηρά κοινωνικο-οικονομικά κριτήρια, όπως το μέσο οικογενειακό εισόδημα και ο δείκτης ανεργίας ανά περιοχή και ταχυδρομικό κωδικό, οι αναφορές που υποβάλλουν οι διευθυντές των σχολείων προς το Ινστιτούτο Prolespsis και ειδικά ερωτηματολόγια που συμπληρώνουν οι γονείς των μαθητών όπου διαφαίνεται ο βαθμός της ανάγκης για σίτιση.

Μετά από πέντε χρόνια ύπαρξης του Προγράμματος, εκτός από την πάγια ανάγκη για δωρεάν σίτιση των μαθητών, τι άλλο θεωρείτε ότι έχει προσφέρει στα παιδιά;

Από την ανάλυση των ερωτηματολογίων που χορηγούνται σε όλους τους γονείς στην έναρξη και τη λήξη του Προγράμματος, καθώς και από τις συνεντεύξεις που διενεργούμε με εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές προκύπτουν σημαντικά στοιχεία όσον αφορά στη βελτίωση των διατροφικών συνηθειών των παιδιών. Είναι χαρακτηριστικό ότι 34% των παιδιών που ήταν υπέρβαρα απέκτησαν κανονικό βάρος, σε ποσοστό 38% αυξήθηκε η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, ενώ 83% των παιδιών ζητούσαν στο σπίτι πιο υγιεινά φαγητά. Επίσης, μέσα από τη διανομή προς τους μαθητές ειδικού εκπαιδευτικού υλικού (βιβλία, επιτραπέζια και ηλεκτρονικά εκπαιδευτικά παιχνίδια, μπλοκ ζωγραφικής κ.λπ.), το οποίο έχει αναπτυχθεί από την επιστημονική ομάδα του Ινστιτούτου Prolepsis, αυξάνονται οι γνώσεις και το ενδιαφέρον των παιδιών για την υγιεινή διατροφή.

Κύριε Πετραλιά, από την ανάλυση των ερωτηματολογίων θα έχετε συλλέξει και πολύτιμα δεδομένα για την ψυχοσωματική κατάσταση των μαθητών.Ποια προβλήματα εμφάνιζανοι μαθητές πριν την ένταξή τους στο Πρόγραμμα;

Οι μαθητές που βρίσκονται σε επισιτιστική ανασφάλεια έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης προβλημάτων σωματικής και ψυχικής υγείας. Σύμφωνα με τα σταθμισμένα ερωτηματολόγια που συλλέχτηκαν από τους γονείς των μαθητών πριν από την έναρξη του Προγράμματος, οι μαθητές με επισιτιστική ανασφάλεια, σε σχέση με τους μαθητές που βρίσκονται σε σιτιστική ασφάλεια, εμφανίζουν σε σχεδόν διπλάσια ποσοστά εμπειρία πόνου (21,6% έναντι 11,2%), μειωμένη ενεργητικότητα (12,6% έναντι 5,4%), αίσθημα φόβου (24,6% έναντι 14,2%), λύπης (27% έναντι 14,4%), θυμού (42,2% έναντι 29%), ανησυχία για το τι θα τους συμβεί (20,4% έναντι 10,5%) και αίσθημα εκφοβισμού (22,1% έναντι 11,3%). Τα ανωτέρω έχουν επίδραση και στη σχολική τους δραστηριότητα καθώς παρατηρείται μειωμένη προσοχή (24,3% έναντι 13,3%), προβληματική ανταπόκριση στα μαθήματα (22,1% έναντι 9,9%), όπως και αυξημένος απουσιασμός λόγω αδιαθεσίας (18% έναντι 7,9%).

Έχοντας πλέον στην διάθεσή σας στοιχεία μια πενταετίας, πόσο έχουν βελτιωθεί τα προαναφερόμενα προβλήματα που εμφάνιζαν οι μαθητές πριν την ένταξη στο Πρόγραμμα;

Η διαδικασία ανάλυσης των διαχρονικών στοιχείων σε βάθος πενταετίας είναι υπό εξέλιξη. Ωστόσο, μόνο κατά την περσινό σχολικό έτος περισσότεροι από τους μισούς μαθητές (51,5%) παρουσίασαν βελτίωση στη σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής τους. Η υγεία, όπως αναλύσαμε και προηγουμένως, σχετίζεται άμεσα με την επισιτιστική ανασφάλεια. Η μείωση της επισιτιστικής ανασφάλειας είναι μεγαλύτερη όσο περισσότερο χρόνο συμμετέχει ένας μαθητής στο Πρόγραμμα. Έτσι, μαθητές που συμμετέχουν ένα σχολικό έτος στο Πρόγραμμα παρουσιάζουν μείωση κατά 10% στον δείκτη επισιτιστικής ανασφάλειας, ενώ μαθητές που συμμετέχουν δύο έτη παρουσιάζουν μείωση κατά 15%. Ακόμη μεγαλύτερη είναι η μείωση της επισιτιστικής ανασφάλειας ανάμεσα στους μαθητές που βρίσκονταν αρχικά σε κατάσταση πείνας (που είναι και η χειρότερη μορφή επισιτιστικής ανασφάλειας). Σε αυτούς τους μαθητές ο δείκτης επισιτιστικής ανασφάλειας μειώθηκε κατά 20% το πρώτο έτος και σωρευτικά κατά 26% σε δύο έτη. Σε πρόσφατη δημοσίευση της επιστημονικής μας ομάδας στο European Journal of Public Health δείξαμε ότι για κάθε επιπλέον μήνα που συμμετέχει ένας μαθητής στο Πρόγραμμα, η σχετική πιθανότητα να παρατηρηθεί μείωση στην επισιτιστική ανασφάλεια αυξάνεται κατά 6,3%.

Η βελτίωση της σωματικής και ψυχικής υγείαςέχει επιδράσεικαιστην μαθητική απόδοση των παιδιών; Το διδακτικό έργο των εκπαιδευτικών έγινε ευκολότερο και πιο αποτελεσματικό;

Περισσότερο από το 65% των γονέων δηλώνει ότι αυξήθηκε το ενδιαφέρον του παιδιού να πηγαίνει σχολείο, ενώ παράλληλα βελτιώθηκε η συμπεριφορά και η συγκέντρωσή του στα μαθήματα. Τα ίδια στοιχεία προκύπτουν από τις ομάδες εστιασμένης συζήτησης (focus groups) και τις προσωπικές συνεντεύξεις που πραγματοποιούμε με διευθυντές και εκπαιδευτικούς. Όπως αναφέρουν οι ίδιοι, παρατηρείται βελτίωση της συγκέντρωσης και της προσοχής των μαθητών στην τάξη ενώ ενισχύεται ευρύτερα το παιδαγωγικό έργο του σχολείου. Λόγω της συμμετοχής των μαθητών στη διανομή των γευμάτων καλλιεργείται επίσης η αυτό-οργάνωση, η συλλογικότητα και η αλληλεγγύη στην μαθητική κοινότητα. Επιπλέον, πολλοί εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν το Πρόγραμμα ΔΙΑΤΡΟΦΗ ως εκπαιδευτικό εργαλείο, καθώς αποτελεί την πρακτική εφαρμογή της διδασκαλίας τους σχετικά με την υγιεινή διατροφή. Αναφέρουν χαρακτηριστικά, «Το Πρόγραμμα αποτελεί την θεωρία που διδάσκουμε στα παιδιά για την υγιεινή διατροφή στην πράξη.»

Το γεγονός ότι τα δωρεάν γεύματα μοιράζονται στο σύνολο των μαθητών του κάθε σχολείο, πιστεύετε ότι έχει βελτιώσει καιτις σχέσεις μεταξύ των παιδιών και έχει μειώσει την σχολική διαρροή;

Έχουμε μαρτυρίες γονέων, στις οποίες αναφέρουν πως συχνά δεν έστελναν τα παιδιά τους στο σχολείο λόγω αδυναμίας κάλυψης του δεκατιανού, και, ασφαλώς, προς αποφυγή κοινωνικού στιγματισμού. Η διανομή των γευμάτων σε όλους τους μαθητές χωρίς εξαιρέσεις οδηγεί στην εξομάλυνση τέτοιων φαινομένων. Άλλωστε, βάσει αναφορών των διευθυντών και των εκπαιδευτικών, στα σχολεία που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα παρατηρείται μείωση του σχολικού απουσιασμού και της σχολικής διαρροής, ενώ παράλληλα εξομαλύνονται φαινόμενα κοινωνικού στιγματισμού μαθητών. Επίσης, οι διευθυντές και οι εκπαιδευτικοί κάνουν λόγο για αισθητή βελτίωση του σχολικού κλίματος, καθώς οι μαθητές μοιράζονται το ίδιο γεύμα και κοινωνικοποιούνται γύρω από αυτό. Είναι χαρακτηριστικές και συνάμα συγκινητικές οι εικόνες από τα σχολεία, όπου οι μαθητές στο διάλειμμα σχηματίζουν κύκλους-παρέες και καταναλώνουν τα υγιεινά γεύματα που τους προσφέρονται καθημερινά, ενώ μοιράζονται με τους φίλους του μέρος αυτών, για παράδειγμα τα φρούτα.

Μαίρη Μπιμπή

* Η Αθηνά Λινού είναι διευθύντρια του Εργαστηρίου Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ και πρόεδρος του Ινστιτούτου Prolepsis.

** Ο Αθανάσιος Πετραλιάς είναι Γενικός Διευθυντής Έρευνας του Ινστιτούτου Prolepsis.

health.in.gr