Σπ. Μιχόπουλος: Μην COLONεις στη ζωή. Μπορείς να προλάβεις τον καρκίνο

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου στην Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, αυξάνει η συχνότητά του στις νεαρές ηλικίες. Ο Σπυρίδων Μιχόπουλος*, πρόεδρος της Ελληνικής Γαστρεντερολογικής Εταιρείας (ΕΓΕ), μίλησε στο in.gr για την αξία της πρόληψης και τον πρωτότυπο τρόπο που οι Έλληνες γαστρεντερολόγοι επέλεξαν φέτος να μεταδώσουν το μήνυμα «Μην COLONεις στη ζωή».

Κύριε Μιχόπουλε, πόσο συχνός είναι ο καρκίνος του παχέος εντέρου στον ελληνικό πληθυσμό; «Προτιμά» τις γυναίκες ή τους άνδρες περισσότερο;

Θα ξεκινήσω από το δεύτερο. Ο καρκίνος του παχέος εντέρου (ΚΠΕ) αφορά και τα δύο φύλα με κάπως μεγαλύτερο ποσοστό τους άνδρες. Συνεπώς, για τον γενικό ασυμπτωματικό πληθυσμό η ηλικία έναρξης της πρόληψης της νόσου ξεκινά όταν φθάσουμε στην ηλικία των 50 ετών και για τα δύο φύλα. Ως προς τη συχνότητα, δυστυχώς τα στοιχεία στην Ελλάδα δεν είναι πολύ ακριβή, δηλαδή ο τρόπος συλλογής των στοιχείων αφήνουν μεγάλα ποσοστά λαθών κατά την καταγραφή. Μπορούμε, όμως, να εξάγουμε έμμεσα συμπεράσματα αξιοποιώντας τα όποια δεδομένα έχουμε σε συνδυασμό με τους αριθμούς άλλων χωρών με αντίστοιχο πληθυσμό. Η προτυπωμένη θνησιμότητα από κακοήθη νεοπλάσματα στην Ελλάδα θεωρείται μικρότερη από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εντούτοις, ο καρκίνος μειώνεται λιγότερο στην Ελλάδα παρά στην υπόλοιπη ΕΕ, κάτι που αντανακλά την μη ενσωμάτωση υγιεινοδιαιτητικών κανόνων στην καθημερινότητα μας (καπνός, παχυσαρκία, αποφυγή άσκησης) και την μη έγκαιρη πρόληψη. Το βασικό μήνυμα για τον ΚΠΕ είναι ότι αποτελεί την δεύτερη αιτία θανάτου από καρκίνο και στη χώρα μας. Η πιθανότητα να πάθει κάποιο άτομο ΚΠΕ είναι περίπου 5%, όχι μικρή. Στις ΗΠΑ, η ευρεία εφαρμογή της κολονοσκόπησης (μετά από την αποδοχή που είχε από τον γενικό πληθυσμό όταν ο Πρόεδρος Ρήγκαν ανακοίνωσε ότι είχε ΚΠΕ) οδήγησε σε δραματική μείωση του ΚΠΕ σε όσους είχαν κάνει την εξέταση. Κάποια ανησυχητικά μηνύματα για την επιδημιολογία του ΚΠΕ δημοσιεύτηκαν τελευταία (28/2/2017) όπου φαίνεται ότι ο ΚΠΕ αυξάνεται και στα νεότερα άτομα που μέχρι σήμερα ήταν «κάτω από τα ραντάρ της πρόληψης».

Υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια που θα πρέπει να κινητοποιήσουν το άτομο να εξεταστεί;

Ναι, αίμα στα κόπρανα, σιδηροπενική αναιμία, αλλαγές στις συνήθειες αφόδευσης, αλλά τότε δεν μιλούμε για πρόληψη, μιλούμε τις περισσότερες φορές για νόσο και μάλιστα προχωρημένη, ακόμη και μεταστατική. Η πρόληψη, όπως προαναφέραμε, αφορά άτομα χωρίς συμπτώματα. Στόχος της είναι η ανεύρεση πολυπόδων ή πολύ αρχικών σταδίων ΚΠΕ που έχουν πολύ καλή πρόγνωση. Ο πολύποδας δεν είναι καρκίνος, είναι μια προκαρκινική βλάβη που εν δυνάμει εξελίσσεται σε καρκίνο. Συνεπώς, αν μπορούσαμε με την πρόληψη να βρούμε και να αφαιρέσουμε τους πολύποδες θεωρητικά ο ΚΠΕ θα έπαυε σχεδόν να υπάρχει. Δυστυχώς, αυτό δεν έχει γίνει πολύ κατανοητό. Η πρόληψη για τους περισσότερους καρκίνους αφορά στην έγκαιρη διάγνωση πρωίμων μορφών καρκίνου. Στην περίπτωση του ΚΠΕ μπορούμε και πρέπει να πάμε ένα βήμα πιο μπροστά, στον πολύποδα πριν γίνει καρκίνος.

Οι πολύποδες πάντα συνεπάγονται κίνδυνο εκδήλωσης καρκίνου στο παχύ έντερο;

Ευτυχώς όχι. Εξαρτάται από τον τύπο τους, το μέγεθος τους, τον αριθμό τους, τη θέση τους, την ηλικία του ασθενούς και τον συνδυασμό όλων των ανωτέρω. Η προσέγγιση είναι περισσότερο στατιστική. Υπάρχουν και μικροί πολύποδες που έχουν καρκίνο. Συνεπώς, η πρακτική είναι πλην κάποιων εξαιρέσεων να αφαιρούνται όλοι γιατί δεν είναι προβλέψιμο εξ αρχής τι θα γίνει. Αναλόγως του αριθμού, του ιστολογικού τύπου κ.λπ. καθορίζεται και ο ρυθμός παρακολούθησης στη συνέχεια.

Ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση καρκίνου στο παχύ έντερο;

Ο πιο ισχυρός παράγοντας κινδύνου παραμένει η κληρονομικότητα, αλλά το μεγαλύτερο ποσοστό καρκίνων αφορά ασθενείς χωρίς κληρονομικό ιστορικό, τους λεγόμενους σποραδικούς καρκίνους. Από τους υπόλοιπους, υψηλό κίνδυνο διατρέχουν οι ασθενείς που πάσχουν από χρόνια νοσήματα, όπως οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (ελκώδη κολίτιδα και Crohn) ή παιδιά με ογκολογικά νοσήματα που έχουν δεχθεί υψηλές δόσεις ακτινοβολίας κατά την παιδική ηλικία. Από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες επιβαρυντικό ρόλο φαίνεται να παίζουν η παχυσαρκία και κυρίως η αύξηση βάρους μεταξύ εφηβείας και μέσης ηλικίας, ο σακχαρώδης διαβήτης, η πολύ συχνή κατανάλωση ερυθρού κρέατος (100 g/ημ) και κυρίως «επεξεργασμένων» κρεάτων (50 g/ημ), όπως τα αλλαντικά και βεβαίως ο καπνός και το οινόπνευμα. Αντίθετα αναμφισβήτητα ευεργετικό ρόλο παίζει η σωματική άσκηση και ίσως η χρήση φυτικών ινών.

Η γενετική προδιάθεση πόσο ισχυρή είναι; Και τι μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι αυτοί για να αλλάξουν τη «μοίρα» τους;

Όπως είπαμε η κληρονομικότητα σε ορισμένες ομάδες παίζει σημαντικό ρόλο όχι τον ίδιο σε όλες. Υπάρχουν κάποια κληρονομούμενα σύνδρομα τα οποία δεν είναι πολύ συχνά, με εξαίρεση το σύνδρομο Lynch, και πρέπει να εντοπίζονται ώστε να αρχίζουν τον έλεγχο για ΚΠΕ καθώς και για άλλους καρκίνους όλα τα μέλη της οικογένειας πολύ νωρίς. Αντιθέτως, υπάρχουν πολύ περισσότερα άτομα που έχουν έναν συγγενή 1^ου βαθμού που εμφάνισε ΚΠΕ ή μεγάλο πολύποδα σε ηλικία κάτω των 60 ετών. Αυτοί πρέπει να ξεκινούν την πρόληψη στην ηλικία των 40 αντί των 50 ετών. Επιπλέον δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι ασθενείς με ατομικό ιστορικό πολυπόδων ή ΚΠΕ έχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο και πρέπει να ελέγχονται πιο συχνά.

Και τα άτομα με φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου;

Η διάρκεια της νόσου έχει μεγάλη σημασία διότι φαίνεται ότι σταδιακά συσσωρεύονται μεταλλάξεις που τελικά οδηγούν σε ΚΠΕ. Ο ρυθμός πολλαπλασιασμού των κυττάρων που είναι αυξημένος στην φλεγμονή αυξάνει την πιθανότητα συσσώρευσης μεταλλάξεων. Συνεπώς, η επίτευξη πλήρους ύφεσης όσο το δυνατόν νωρίτερα στους ασθενείς με φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης ΚΠΕ.

Υπάρχουν τρόποι πρόληψης του καρκίνου του παχέος εντέρου;

Ναι, και αυτό προσπαθούμε να επιτύχουμε. Να ευαισθητοποιηθεί ο κόσμος έναντι ενός θανατηφόρου νοσήματος που θα μπορούσε να μειωθεί πάρα πολύ με την έγκαιρη πρόληψη. Η κολονοσκόπηση είναι ασφαλώς η καλύτερη μέθοδος για την καλύτερη ανίχνευση και αφαίρεση των πολυπόδων. Είναι η μέθοδος αναφοράς στις ΗΠΑ και σε προηγμένες χώρες της ΕΕ. Οι υπόλοιπες μέθοδοι μπορούν να συνεισφέρουν σε μικρότερο βαθμό σε ατομική βάση. Θα ήταν χρήσιμες σε μαζική κλίμακα για να οδηγήσουν έστω ένα ποσοστό στη διενέργεια κολονοσκόπησης και αφαίρεσης των πολυπόδων. Έχει μεγάλη σημασία για την πληθυσμιακή κλίμακα η μεγάλη συμμετοχή και η συνεχής συμμετοχή στο πρόγραμμα. Συνεπώς, και πάνω απ’ όλα είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού στο πρόβλημα. Οι μελέτες δείχνουν ότι ένα σημαντικό ποσοστό είναι πλήρως ανενημέρωτο ή αδιάφορο. Μετά από την ευαισθητοποίηση τα πράγματα γίνονται πιο εύκολα.

Αν και η κολονοσκόπηση τεκμηριωμένα είναι το καλύτερο «εργαλείο» πρόληψης αλλά και διάγνωσης του συγκεκριμένου καρκίνου, πολλοί άνθρωποι είναι αρνητικοί στην ιδέα και μόνο της εξέτασης. Υπάρχει τρόπος να γίνει πιο «φιλική» στον εξεταζόμενο;

Όπως είπα προέχει η σωστή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση. Η κολονοσκόπηση αποτελεί το καλύτερο εργαλείο που όμως έβγαλε ένα κακό όνομα λόγω παρελθόντος. Ενός παρελθόντος που έπαψε ή θα έπρεπε να έχει σβηστεί προ πολλού. Πράγματι, πριν από ορισμένες 10ετίες η εξέταση γινόταν χωρίς «μέθη», από ενδοσκόπους που μάθαιναν τη μέθοδο και με ενδοσκόπια λιγότερο φιλικά. Τότε αρκετοί συνάνθρωποί μας είχαν υποφέρει. Σήμερα, έχουμε εξαιρετικούς γαστρεντερολόγους με ζήτηση σε όλον τον κόσμο, πολύ καλύτερα ενδοσκόπια και χρήση «μέθης» που διευκολύνει την ποιότητα της εξέτασης και την πολύ καλή ανοχή από τον ασθενή. Σε πρόσφατη μελέτη ενός ειδικού πληθυσμού (υπάλληλοι νοσοκομείου με υποτιθέμενη γνώση πάνω στο πρόβλημα) τα συνολικά ποσοστά πρόληψης για ΚΠΕ ήταν χαμηλά, αλλά όσοι είχαν κάνει έλεγχο τον είχαν κάνει με κολονοσκόπηση, κάτι που σημαίνει ότι οι έχοντες γνώση προτίμησαν και την καλύτερη μέθοδο. Συνεπώς, η κολονοσκόπηση είναι φιλική πλέον. Οι άλλες μέθοδοι μπορούν να βοηθήσουν σε μαζική κλίμακα αλλά σε ατομική βάση θα διάλεγα αν μπορούσα το καλύτερο. Προφανώς η μαζική κολονοσκόπηση είναι το ζητούμενο αλλά αυτό προϋποθέτει έναν συνολικότερο σχεδιασμό.

Τα διαθέσιμα θεραπευτικά μέσα σήμερα ποια είναι;

Από τη στιγμή που μιλάμε για καρκίνο η μόνη θεραπευτική μέθοδος είναι η αφαίρεση του όγκου. Στο πλείστον των περιπτώσεων η εξαίρεση είναι χειρουργική αν και σε λίγες περιπτώσεις πολύ πρωίμων σταδίων μπορεί να είναι και ενδοσκοπική. Οι πρόοδοι που έχουν γίνει τόσο στη χειρουργική, όσο και στην χημείο- και ακτινοθεραπεία έχουν σαφώς βελτιώσει το προσδόκιμο. Όσο μικρότερο είναι το στάδιο του καρκίνου τόσο καλύτερη είναι η πρόγνωση. Παρ’ όλες τις προόδους όμως ο ΚΠΕ εξακολουθεί να είναι υπεύθυνος για μεγάλο αριθμό θανάτων ετησίως. Συνεπώς, όπως προαναφέραμε, η πρόληψη είναι ο κύριος στόχος.

Η Ελληνική Γαστρεντερολογική Εταιρεία με ποιον τρόπο ευαισθητοποιεί το κοινό για την πρόληψη του καρκίνουτου παχέος εντέρου;

Η ΕΓΕ είτε μόνη της, ως η μεγαλύτερη επιστημονική εταιρεία του χώρου, είτε σε σύμπραξη με άλλους φορείς προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει με διάφορες δραστηριότητες, επιμορφωτικές συναντήσεις κ.λπ. το κοινό. Επιπλέον, δραστηριοποιείται πολύ δυναμικά στο χώρο της Γαστρεντερολογίας χρηματοδοτώντας είτε την εκπαίδευση των Γαστρεντερολόγων σε Ελλάδα και εξωτερικό, είτε την έρευνα. Όπως έχει αναγνωρισθεί από πολλούς συναδέλφους μας στο εξωτερικό η ΕΓΕ έχει αναπτύξει ένα από τα καλύτερα εκπαιδευτικά συστήματα στην ΕΕ, τόσο σε επίπεδο ειδικότητας όσο και συνεχούς εκπαίδευσης των συναδέλφων. Ασφαλώς αυτό γίνεται με ίδιους πόρους, χωρίς καμία επιδότηση.

Ποιο ήταν το σκεπτικό πίσω από την πρωτότυπη ενέργεια σας να συμμετάσχει ομάδα 50 γαστρεντερολόγων στον φετινό Ημιμαραθώνιο της Αθήνας;

Ο Μάρτιος θεωρείται παγκοσμίως ο μήνας που κορυφώνονται οι δράσεις κατά του ΚΠΕ. Όπως ήδη αναφέραμε η παχυσαρκία (και κυρίως η αύξηση βάρους μεταξύ εφηβείας και μέσης ηλικίας) είναι επιβαρυντικός παράγοντας για τον ΚΠΕ, ενώ αντιθέτως η σωματική άσκηση παίζει αναμφισβήτητα ευεργετικό ρόλο. Στις 19 Μαρτίου γίνεται η μεγάλη εκδήλωση του ΣΕΓΑΣ και του Δήμου Αθηναίων, ο Ημιμαραθώνιος της Αθήνας. Θεωρήσαμε ότι είναι μια ευκαιρία να δώσουμε ένα θετικό μήνυμα, αφ’ ενός μεν της σημασίας της άσκησης και της δίαιτας αλλά με την ευκαιρία του Ημιμαραθωνίου και της πρόληψης στη μάχη κατά του ΚΠΕ. Προφανώς θα υπάρξουν και άλλες παρεμβάσεις. Σημασία έχει να μπει στα ραντεβού της καθημερινότητας μας η πρόληψη. Δεν πρέπει να περιμένουμε να εμφανισθούν τα συμπτώματα γιατί τότε μπορεί να είναι πολύ αργά. Λίγες ώρες κάθε 5-10 έτη αξίζουν για να σώσουν τη ζωή μας. Ας φορέσουμε όλοι λοιπόν την μπλε κορδέλα στο πέτο ή το μανίκι μας και ας τρέξουμε την Κυριακή στις 19 Μαρτίου για την υγεία, χωρίς ΚΠΕ. Όπως θα έλεγαν και οι νεότεροι «Μην COLONεις στη ζωή».

Μαίρη Μπιμπή

* Ο Σπυρίδων Μιχόπουλος είναι Συντονιστής Διευθυντής της Γαστρεντερολογικής Κλινικής του ΠΓΝΑ «Αλεξάνδρα» και πρόεδρος της Ελληνικής Γαστρεντερολογικής Εταιρείας. Είναι διδάκτωρ του ΕΚΠΑ με πλούσιο εκπαιδευτικό και συγγραφικό έργο, μεταξύ των οποίων 41 πλήρεις δημοσιεύσεις σε ξενόγλωσσα επιστημονικά περιοδικά, επιστημονικές ανακοινώσεις σε διεθνή και ελληνικά συνέδρια, παράδοση μαθημάτων στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ και σε ειδικευόμενους γαστρεντερολόγους. Τέλος, έχει διατελέσει πρόεδρος και μέλος σε πλήθος ελληνικών και ξένων επιστημονικών εταιρειών, κριτής σε επιστημονικά περιοδικά, εισηγητής στις κρίσεις επιμελητών της α’ και γ’ Υγειονομικής περιφέρεια, πρόεδρος οργανωτικών επιτροπών συνεδρίων και κριτής εργασιών.

health.in.gr