Καινοτόμες θεραπείες αλλάζουν το τοπίο στις φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου

Περίπου 3,6 εκατομμύρια άτομα πάσχουν, σήμερα, από Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Εντεροπάθειες (ΙΦΕΝ) σε Ευρώπη και Αμερική. Τελευταία χρόνια, μάλιστα, φαίνεται ότι υπάρχει αυξημένη επίπτωση των ΙΦΕΝ σε άτομα νέας ηλικίας. Η θεραπεία έχει ως στόχο τη μείωση των εξάρσεων της νόσου, καθώς δεν υπάρχει οριστική θεραπεία. Πλέον, η επιστημονική κοινότητα έχει επικεντρωθεί σε νεότερα φάρμακα που ασκούν τη δράση τους εκλεκτικά σε μόρια που εμπλέκονται στη διαδικασία της φλεγμονής.

Ποιες είναι οι φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου;

Όταν μιλάμε για φλεγμονώδεις παθήσεις-νόσους του εντέρου εννοούμε βασικά, δύο νοσολογικές οντότητες, την ελκώδη κολίτιδα (ΕΚ) και τη νόσο του Crohn (NC). Πρόκειται για δύο χρόνια αυτοάνοσα νοσήματα αγνώστου αιτιολογίας, γι’ αυτό και σωστότερα αναφέρονται ως Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Εντεροπάθειες (ΙΦΕΝ), που παρουσιάζουν υφέσεις και εξάρσεις. Η ΕΚ προσβάλλει το παχύ έντερο και το ορθό (το τελευταίο τμήμα του παχέος εντέρου), ενώ η NC μπορεί να αφορά σε ολόκληρο τον πεπτικό σωλήνα «από το στόμα ως τον πρωκτό».

Πως εμφανίζονται;

Οι ασθενείς με ΕΚ συνήθως παρουσιάζουν επεισόδια διαρροϊκών κενώσεων με πρόσμιξη αίματος με ή χωρίς την παρουσία βλέννας, κοιλιακό άλγος και σπανιότερα πυρετό και απώλεια σωματικού βάρους. Στη NC είναι συχνότερη η εμφάνιση διαρροιών και κοιλιακού άλγους, ενώ ο πυρετός και η απώλεια σωματικού βάρους παρουσιάζεται σε σοβαρότερες περιπτώσεις. Επιπλέον, πρέπει να γνωρίζουμε ότι εκτός των βασικών συμπτωμάτων από το γαστρεντερικό σύστημα, μπορεί να έχουμε και την εμφάνιση συμπτωμάτων από άλλα συστήματα (εξωεντερικές εκδηλώσεις), όπως για παράδειγμα πόνο στις αρθρώσεις, δερματικά εξανθήματα, προβλήματα από τους οφθαλμούς.

Ποια είναι η αιτιολογία τους;

Όπως ήδη αναφέρθηκε πρόκειται για νοσήματα αγνώστου αιτιολογίας, όμως σήμερα επικρατεί η άποψη ότι στην ανάπτυξη των ΙΦΕΝ έχουμε μια παθολογική αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού ως απάντηση σε περιβαλλοντικούς παράγοντες ή μετά από προσβολή από βακτηρίδια του εντέρου. Αυτή η απορρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος θέτει τον οργανισμό σε ανάπτυξη μιας χρόνιας μη ελεγχόμενης φλεγμονής που έχει ως στόχο τον πεπτικό σωλήνα.

Οι γενετικοί παράγοντες παίζουν ρόλο;

Οι γενετικού παράγοντες πιστεύεται ότι παίζουν σημαντικό ρόλο στις ΙΦΕΝ, καθώς η συχνότητά τους είναι υψηλότερη σε άτομα της ίδιας οικογένειας, δηλαδή είναι πιο πιθανή η προσβολή ατόμων που έχουν θετικό οικογενειακό ιστορικό ΙΦΕΝ σε σχέση με άτομα που δεν έχουν. Επιπλέον, μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί περισσότερα από 160 γονίδια που συσχετίζονται με ΙΦΕΝ.

Ποια είναι η συχνότητά τους;

Το μέγεθος του προβλήματος φαίνεται ότι είναι αρκετά σοβαρό, καθώς περίπου 3,6 εκατομμύρια άτομα πάσχουν από ΙΦΕΝ σε Ευρώπη και Αμερική. Παρά το γεγονός ότι η συχνότητα των ΙΦΕΝ διαφέρει από τη μια γεωγραφική περιοχή σε άλλη, όλα τα δεδομένα συγκλίνουν στο ότι η συχνότητά τους ολοένα και αυξάνεται σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η ΕΚ εμφανίζεται συνήθως στις ηλικίες 18-25 ετών, ενώ υπάρχει και μια δεύτερη ηλικιακή έξαρση στην έκτη δεκαετία της ζωής, ενώ παρουσιάζει παρόμοια κατανομή μεταξύ ανδρών και γυναικών. Η εμφάνιση της NC είναι συχνότερη στην τρίτη δεκαετία της ζωής και έχει επίσης ίδια κατανομή μεταξύ ανδρών και γυναικών. Τελευταία φαίνεται ότι υπάρχει αυξημένη επίπτωση των ΙΦΕΝ σε άτομα νέας ηλικίας, ακόμα και σε ηλικία μόλις έξι μηνών.

Μπορεί να γίνει πρόληψη;

Δεν είναι δυνατό να λάβουμε κάποια μέτρα για την πρόληψη των ΙΦΕΝ, αλλά αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι το κάπνισμα αποτελεί επιβαρυντικό παράγοντα για τη NC, ενώ αντίθετα η ΕΚ θεωρείται ότι προστατεύεται από το κάπνισμα, χωρίς όμως να προτείνεται η έναρξή του. Εξάλλου, οι ασθενείς με ΙΦΕΝ βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο καρκινογένεσης του παχέος εντέρου σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Το σημείο όμως, στο οποίο μπορούμε να παρέμβουμε «προληπτικά», είναι η μείωση των υποτροπών και η μείωση των συμπτωμάτων κατά την περίοδο των εξάρσεων.

Ποιά είναι η θεραπεία;

Η θεραπεία στις ΙΦΕΝ έχει ως στόχο τη μείωση των εξάρσεων της νόσου, την ταχεία αποκατάσταση των συμπτωμάτων κατά τη φάση μιας έξαρσης, καθώς δεν υπάρχει οριστική θεραπεία. Οι περισσότεροι ασθενείς με ΙΦΕΝ αντιμετωπίζονται επιτυχώς με φαρμακευτική αγωγή, ενώ σε περίπτωση αποτυχίας απαιτείται η χειρουργική παρέμβαση.

Στη διάθεση μας σήμερα έχουμε πολλά θεραπευτικά μέσα, όπως αντιφλεγμονώδη (μεσαλαμίνη, σουλφασαλαζίνη), κορτικοειδή (κορτιζόνη) και ανοσοκατασταλτικά φάρμακα που μειώνουν την άμυνα του οργανισμού (αζαθειοπρίνη, 6-μερκαπτοπουρίνη, μεθοτρεξάτη, κυκλοσπορίνη).

Τα τελευταία χρόνια η επιστημονική κοινότητα έχει επικεντρωθεί σε νεότερα φάρμακα που ασκούν τη δράση τους εκλεκτικά σε μόρια που εμπλέκονται στη διαδικασία της φλεγμονής, ενώ τα περισσότερα κλασσικά φάρμακα που προαναφέρθηκαν, προκαλούν καταστολή ολόκληρου του ανοσοποιητικού συστήματος. Σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας τουλάχιστον τρία τέτοια σκευάσματα, που είτε χορηγούνται κάθε δύο μήνες και απαιτούν ολιγόωρη παραμονή στο νοσοκομείο (ινφλιξιμάμπη) είτε γίνονται στο σπίτι με υποδόρια ένεση, όπως ακριβώς η ινσουλίνη, μία ή δύο φορές το μήνα (ανταλιμουμάμπη, βερτολιζουμάμπη).

Τα νεότερα φάρμακα είναι ασφαλή;

Κανένα φάρμακο δεν είναι άμοιρο παρενεργειών και αυτό που προέχει είναι η ασφάλεια του κάθε φαρμάκου σε σχέση με τα οφέλη που προσφέρει είτε σε επίπεδο βελτίωσης της πρόγνωσης της νόσου είτε βελτίωσης της ποιότητας ζωής. Τα νεότερα φάρμακα εμπλέκονται και τροποποιούν την άμυνα του οργανισμού, οπότε και υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος ανάπτυξης λοιμώξεων καθώς και νεοπλασιών σε μικρό ποσοστό. Λαμβάνοντας τα κατάλληλα μέτρα, όπως εμβολιασμοί, πριν την έναρξη της θεραπείας σχεδόν εκμηδενίζονται αυτοί οι κίνδυνοι.

Ποιο είναι το κόστος της θεραπείας;

Το κόστος θεραπείας μιας νόσου είναι πολυπαραγοντικό και στην περίπτωση των ΙΦΕΝ, όπου προσβάλλονται συνήθως νέα άτομα με επαγγελματική δραστηριότητα στην κοινωνία, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη πολλοί παράμετροι.

Μιλάμε για άμεσο κόστος όταν αναφερόμαστε στα φάρμακα που χρησιμοποιούμε, στις ημέρες και το κόστος νοσηλείας, στις επισκέψεις σε γιατρούς, στις εξετάσεις που απαιτούνται και στις χειρουργικές επεμβάσεις.

Έμμεσα κόστη είναι οι ώρες ή ημέρες απουσίας από την εργασία, η πρόωρη συνταξιοδότηση, η πρόωρη θνητότητα και οι απαιτήσεις για επιπλέον φροντίδα στο σπίτι.

Πρωταρχικός στόχος λοιπόν, είναι οι βελτιωμένες ιατρικές υπηρεσίες και η ορθολογική χρήση των νεώτερων φαρμάκων, ώστε να μειωθούν οι νοσηλείες στο νοσοκομείο και οι χειρουργικές επεμβάσεις και τελικά να μειωθεί το συνολικό κόστος γι’ αυτή την ομάδα ασθενών και να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής τους.

* Ο Ιωάννης Σ. Παπανικολάου, είναι επίκουρος καθηγητής Παθολογίας-Γαστρεντερολογίας, στην Ηπατογαστρεντερολογική Μονάδα, της Β’ Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου «Αττικόν».

Ο Θεόδωρος Εμμανουήλ, είναι Γαστρεντερολόγος, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών.

health.in.gr