Η οικονομική κρίση συντελεί σε αύξηση της παχυσαρκίας σε παιδιά και ενήλικες

Αυξητική τάση παρουσιάζει η παχυσαρκία στην Ελλάδα παρά την οικονομική κρίση, εξελισσόμενη μάλιστα σε μείζονα απειλή τόσο για την ατομική όσο και για τη δημόσια υγεία επισημαίνει η ελληνική ιατρική κοινότητα, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παχυσαρκίας (24/10).

Ιδιαιτέρως ανησυχητικά είναι τα στοιχεία που αφορούν στην παιδική παχυσαρκία, καθώς νεότερα δεδομένα από την πανελλήνια μελέτη της Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας Παχυσαρκίας, σε παιδιά ηλικίας 8 και 10 ετών επιβεβαιώνουν ότι όλο και περισσότερα ελληνόπουλα είναι πλέον παχύσαρκα.

Στη μελέτη (που εντάσσεται στην πανευρωπαϊκή προσπάθεια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας να προσδιορίσει και να περιορίσει την παιδική παχυσαρκία) η οποία διεξήχθη στις αρχές του 2012, συμμετείχαν 2.755 μαθητές της Β’ τάξης του Δημοτικού Σχολείου και 2.924 της Δ’ τάξης. Στα αγόρια της Β’ τάξης το ποσοστό παχυσαρκίας ήταν 14%, ενώ στα κορίτσια 13%. Αξιοσημείωτο στοιχείο είναι ότι το 36% των αγοριών και το 37% των κοριτσιών είχε βάρος άνω του φυσιολογικού. Τα ποσοστά στην Δ’ τάξη είναι ακόμα πιο ανησυχητικά, καθώς ενώ το ποσοστό της παχυσαρκίας ήταν ανάλογο, 14% στα αγόρια και 13% στα κορίτσια, το συνολικό ποσοστό των παιδιών με σωματικό βάρος μεγαλύτερο του φυσιολογικού ανέρχονταν σε 44% για τα αγόρια και 41% για τα κορίτσια.

Τα ευρήματα καταδεικνύουν σημαντική αυξητική τάση των ποσοστών παχυσαρκίας και σωματικού βάρους άνω του φυσιολογικού, κατά 50% σε βάθος δεκαετίας, καθώς στην προηγούμενη πανελλήνιας εμβέλειας μελέτη της ΕΙΕΠ το 2003 (Tzotzas T, Kapantais E, et al. HIPPOKRATIA 2011,15;1:48-53), τα αγόρια και τα κορίτσια ηλικίας 6 έως 12 ετών εμφάνιζαν ποσοστό παχυσαρκίας 9% και 6% αντίστοιχα, ενώ βάρος άνω του φυσιολογικού είχε μόνο το 31% των αγοριών και το 27% των κοριτσιών.

Το εύρημα αυτό συσχετίζεται αφενός με την εξαετή οικονομική κρίση που βιώνει η Ελλάδα, αφετέρου με το γεγονός ότι στο Δημοτικό Σχολείο δεν αποδίδεται η δέουσα σημασία στη σωματική άσκηση. Ειδικότερα, το 65% των σχολείων αφιερώνουν μόνο έως 2 ώρες εβδομαδιαίως για να ασκηθούν οι μαθητές των προαναφερθεισών τάξεων. Η έλλειψη άσκησης, σε συνδυασμό με τη θερμιδογόνο φθηνή διατροφή των τελευταίων ετών, οδηγεί σε αύξηση του σωματικού βάρους πάνω από το φυσιολογικό όχι μόνο στα παιδιά, αλλά και στους εφήβους και στους ενήλικες, με αποτέλεσμα να τίθεται η υγεία τους σε αυξημένο κίνδυνο.

Τρώω υγιεινά… παίζω και γυμνάζομαι
Επιχειρώντας να αναχαιτίσει το κύμα παιδικής παχυσαρκίας, το υπουργείο Υγείας με συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης εκπονεί εθνικό σχέσιο δράσης για την «Αποτύπωση, Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Παιδικής Παχυσαρκίας – Δράσεις για την Άσκηση και την Υγιεινή Διατροφή».

Το πρόγραμμα εκπονείται από επιστημονική ομάδα με επιστημονικά υπεύθυνο τον Στέφανο Μιχαλάκο, παιδίατρο-παιδοενδοκρινολόγο του Νοσοκομείου Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού» και στόχο έχει να αποτυπώσει αναλυτικά τον επιπολασμό της παχυσαρκίας στην Ελλάδα και να προτείνει την λήψη αποτελεσματικών μέτρων.

Η Πρώτη Φάση του προγράμματος (η οποία ολοκληρώθηκε), αφορούσε την εκπόνηση σε πανελλαδικό επίπεδο, επιδημιολογικής μελέτης, με στόχο την καταγραφή του επιπολασμού της παιδικής παχυσαρκίας, καθώς επίσης τη διερεύνηση της διαφοροποίησης του επιπολασμού ανάλογα με το φύλο, την ηλικιακή ομάδα ανά περιφέρεια της ελληνικής επικράτειας. Επίσης, τη διερεύνηση της αιτιολογικής συσχέτισης του αυξημένου σωματικού βάρους με πιθανούς οικογενειακούς, κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες και της επίδρασης της παχυσαρκίας στην ποιότητα ζωής των παιδιών. Μετά από έγκριση από το υπουργείο Παιδείας και την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, έγιναν μετρήσεις σε 278 σχολεία με 40.000 μαθητές, το σχολικό έτος 2011-2012 και το πρώτο τρίμηνο του σχολικού έτους 2012-2013, από πέντε εξειδικευμένα επιστημονικά κλιμάκια που το καθένα απαρτίζονταν από πέντε ειδικούς επιστήμονες (παιδιάτρους, γυμναστές, διαιτολόγους, διοικητικούς , επισκέπτες υγείας, νοσηλευτές και ειδικούς στην ιατρική πληροφορική). Μετρήθηκαν συνολικά 25.890 μαθητές, για τους οποίους έδωσαν έγγραφη συγκατάθεση οι γονείς, και καταγράφηκαν λεπτομερώς τα πιθανά αίτια της παχυσαρκίας και της υποκινητικότητας.

Η προκαταρκτική αξιολόγηση των στοιχείων έδειξε ότι, το 9% του δείγματος είναι παχύσαρκα παιδιά και το 24,4% υπέρβαρα. Τα Ιόνια Νησιά καταλαμβάνουν την πρώτη θέση, με το 40,5% των παιδιών να έχει προβληματικό βάρος, ενώ ακολουθούν η Μακεδονία με 40%, το Βόρειο Αιγαίο με 38,6%, η Αττική με 33,6% και η Θεσσαλονίκη με 33%.

Η Δεύτερη Φάση η οποία λαμβάνει χώρα τη φετινή σχολική χρονιά αφορά εξάμηνη παρέμβαση σε 85 σχολεία στα οποία θα πραγματοποιηθούν δράσεις με κύριο στόχο την αλλαγή των στάσεων και των πεποιθήσεων που έχουν τα παιδιά, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί για τη σωστή διατροφή και την άσκηση με γνώμονα το σεβασμό στην προσωπικότητα του παιδιού και την παροχή κινήτρων και υποστήριξης έτσι ώστε όλα τα παιδιά να αποκτήσουν θετικές εμπειρίες και συνήθειες σχετικά με τη φυσική δραστηριότητα και τη σωστή διατροφή.

Οι τέσσερις συμπεριφορές στις οποίες θα εστιάσει η παρέμβαση είναι η κατανάλωση πρωινού, τα ενδιάμεσα γεύματα, η καθιστική συμπεριφορά και η φυσική δραστηριότητα. Ένας από τους κύριους στόχους είναι να αυξηθεί η φυσική δραστηριότητα των παιδιών, στο σχολείο αλλά και εκτός σχολείου όχι μόνο κατά τη διάρκεια του προγράμματος αλλά να γίνει μια μόνιμη συνήθεια σε όλη τους τη ζωή.

Το πρόγραμμα θα εστιάσει στα εξής:

• Εμπιστοσύνη στις ικανότητες του παιδιού, συνεργασία, επίτευξη στόχων που μπορούν να μεταφερθούν σε όλους τους τομείς της ζωής του παιδιού.
• Αλλαγή στάσεων και πεποιθήσεων των μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών σε σχέση με την άσκηση και την υγιεινή διατροφή.
• Εγκαθίδρυση με βιωματικό τρόπο υγιεινών επιλογών σε σχέση με το πρωινό και το δεκατιανό.
• Ανάδειξη και ενίσχυση του ρόλου του σχολείου και των εκπαιδευτικών σε σχέση με την υποστήριξη των επιλογών αυτών.
• Συμμετοχή όλης της τάξης χωρίς αποκλεισμούς και ανταγωνισμό μεταξύ των μαθητών, με έμφαση στις ικανότητες και όχι στις αδυναμίες.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, η παχυσαρκία είναι πολυπαραγοντική νόσος και στην εμφάνισή της συμβάλλουν γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες έχουν ξεχωρίσει ο μητρικός θηλασμός, η διατροφή, η φυσική δραστηριότητα, η καθιστική ζωή, ο ύπνος. Η παιδική παχυσαρκία συνδέεται με επιπλοκές τόσο κατά την παιδική ηλικία όσο και κατά την ενήλικη ζωή. Οι συχνότερες επιπλοκές κατά την παιδική ηλικία είναι οι μεταβολικές (ινσουλινοαντίσταση, υπερλιπιδαιμία, υπέρταση, μεταβολικό σύνδρομο ή και σακχαρώδης διαβήτης τύπου ΙΙ) καθώς επίσης η λιπώδης διήθηση του ήπατος, οι επιπλοκές από το μυοσκελετικό σύστημα και οι ψυχολογικές επιπλοκές. Τέλος, η παιδική παχυσαρκία συσχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων και κακοηθειών κατά την ενήλικο ζωή.

«Το παράδοξο της πείνας με παχυσαρκία»
Κι ενώ σε καιρό οικονομικής κρίσης θα περίμενε κανείς να αναφέρονται περισσότερα κρούσματα υποσιτισμού, οι διεθνείς έρευνες καταγράφουν το λεγόμενο «το παράδοξο της πείνας με παχυσαρκία». Στις δυτικές κοινωνίες, όπως η Ελλάδα όπου ο κοινωνικός ιστός αντέχει, η οικονομική ανέχεια σπάνια εμφανίζεται κλινικά με την εικόνα της υποθρεψίας, αλλά αντίθετα με εικόνα αύξησης του σωματικού βάρους και τελικά παχυσαρκίας. Το φαινόμενο αυτό διατυπώθηκε για πρώτη φορά επιστημονικά, το 2005, ως «το παράδοξο της πείνας με παχυσαρκία» (the hunger-obesity paradox). Μελέτες, αποδεικνύουν ότι όσο χαμηλότερο το εισόδημα τόσο πιο αυξημένο το μέσο σωματικό βάρος των ενηλίκων. Καταδεικνύουν, επίσης, ότι το ποσοστό παχυσαρκίας των φτωχών είναι μεγαλύτερο από αυτό των μη φτωχών και το εντυπωσιακότερο είναι ότι ακόμα και στους άστεγους το ποσοστό παχυσαρκίας είναι παρόμοιο με αυτό του γενικού πληθυσμού.

Οι ακριβείς μηχανισμοί με τους οποίους η οικονομική δυσπραγία προκαλεί παχυσαρκία, βρίσκονται ακόμη υπό διερεύνηση, πιθανολογούνται, εντούτοις, σύμφωνα με τη μέχρις στιγμής έρευνα, τα εξής:

• Οι τιμές των τροφίμων
• Εναλλασσόμενη πείνα με υπερφαγία
• Τροφική ανασφάλεια
• Η έλλειψη διαπαιδαγώγησης και σωστών πρακτικών διατροφής
• Η έλλειψη ευκαιριών για σωματική άσκηση (προσβασιμότητα σε γυμναστήρια, γήπεδα κ.α.)
• Η φτηνή ψυχαγωγία με την τηλεόραση στο σπίτι
• Το στρες της οικονομικής εξαθλίωσης
• Άλλοι άγνωστοι παράγοντες

Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τις τιμές των τροφίμων, η οικονομική δυσπραγία οδηγεί την οικογένεια να καταφεύγει σε φτηνό γρήγορο φαγητό (junk food) από ταχυφαγεία (fast food), από όπου μπορεί να προμηθευτεί τρόφιμα πολύ φθηνά, τα οποία, όμως, περιέχουν πολλές θερμίδες (πολλή ενέργεια) χωρίς να είναι υγιεινά, οδηγώντας σε αύξηση του σωματικού βάρους. Οι τιμές των τροφίμων πριμοδοτούν συνεπώς τις πλούσιες σε θερμίδες τροφές, γεγονός που οδηγεί στην αύξηση του σωματικού βάρους.

Η παχυσαρκία λοιπόν, δεν αποτελεί ένα θεωρητικό πρόβλημα υγείας που απασχολεί τον επιστημονικό κόσμο, αλλά ένα υπαρκτό πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας, που προκαλείται από πολλούς παράγοντες, με «πρωταγωνιστές» την έλλειψη της σωματικής δραστηριότητας και της ισορροπημένης διατροφής.

health.in.gr