Παγκόσμια Ημέρα Αντισύλληψης: Το ασφαλές σεξ είναι δικαίωμα όλων

Η αποφυγή μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα τόσο για τις γυναίκες όσο και για τις οικογένειες τους σε όλο τον κοσμο. Με την εμφάνιση του αντισυλληπτικού χαπιού τη δεκαετία το ’60 οι γυναίκες απέκτησαν πρόσβαση σε μια επαναστατική μέθοδο αντισύλληψης. Από τότε μέχρι σήμερα η ευρεία χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων άλλαξε δραματικά τον αριθμό των γεννήσεων στις ανεπτυγμένες χώρες.

Παρ’ όλα αυτ’α η σεξουαλική ζωή των Ελληνίδων χαρακτηρίζεται κυρίως από επιπολαιότητα και λιγότερο από άγνοια. Μόνο το 4% των Ελληνίδων παίρνει το αντισυλληπτικό χάπι όταν στην υπόλοιπη Ευρώπη τα ποσοστα κυμαίνονται στο 22%-23%. Επίσης το 12% των γυναικών στην Ελλάδα έχει κάνει έκτρωση.

Οι μέθοδοι αντισύλληψης χωρίζονται σε δύο κατηγορίες.

Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι ορμονικές μέθοδοι που αλλάζουν τον τρόπο λειτουργίας του αναπαραγωγικού συστήματος ενώ στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι μέθοδοι που εμποδίζουν το σπέρμα να μπει στη μήτρα όπου μπορεί να γονιμοποιήσει το ωάριο. Επίσης υπάρχουν και οι απλοί τρόποι αποφυγής της εγκυμοσύνης όπως η διακεκομένη συνουσία ή η προγραμματισμένη συνουσία όπου έχουν μεγάλα ποσοστά αποτυχίας.

Στις ορμονικές μεθόδους έχουμε τη λήψη του αντισυλληπτικού χαπιού όπου η αποτελεσματικότητα του αγγίζει το 99,7% αν λαμβάνεται σωστά. Το χάπι περιέχει ένα οιστρογόνο και ένα προγεστερονοειδές που εμποδίζουν την απελευθέρωση του ωαρίου.

Το αντισυλληπτικό χάπι επίσης μπορεί να ρυθμίσει τον εμμηνορρυσιακό κύκλο, να μειώσει τα προβλήματα του προεμμηνορρυσιακού συνδρόμου, να κάνει πιο ελαφριά τη ροή της περιόδου αλλά και να ελαττώσει τους πόνους κατα τη διάρκεια της. Άλλα σημαντικά οφέλη είναι η βελτίωση των συμπτωμάτων της ενδομητρίωσης και των πολυκυστικών ωοθηκών. Κλινικές μελέτες έχουν δείξει οτι προσφέρει ασπίδα προστασίας από τον καρκίνο των ωοθηκών και του ενδομητρίου της μήτρας. Μικραίνουν τον κίνδυνο για καλοήθεις νεοπλασίες του μαστού. Μικραίνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καλοήθων κύστεων των ωοθηκών και χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία των κύστεων των ωοθηκών. Μειώνουν το ποσοστό των πυελικών φλεγμονών (PID).

Στα μειονεκτήματα του αντισυλληπτικού χαπιού είναι ότι δεν προσφέρει θεραπεία από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, από τη σωστή καθημερινή χρήση εξαρτάται η αποτελεσματικότητά τους, ευθύνονται για αλλαγές στο λιπιδαιμικό προφίλ και τέλος ευθύνονται για αύξηση του ποσοστού θρομβοεμβολικών επεισοδίων (εν τω βάθει φλεβοθρόμβωση, έμφραγμα μυοκαρδίου) ειδικά σε βαριές καπνίστριες και γυναίκες με προϋπάρχουσα διαταραχή στην πηκτικότητα του αίματος περίπου 3% των γυναικών που τα χρησιμοποιούν παρουσιάζουν υπέρταση που υποχωρεί όταν τα σταματήσουν.

Το ενδομήτρικο σπείραμα (σπιράλ) είναι ακόμα μια ορμονική μέθοδος. Απελευθερώνει σταδιακά προγεσταγόνο στη μήτρα. Τοποθετείται από το γυναικολόγο μέσα σε λίγα λεπτά. Υπάρχει η δυνατότητα αφαίρεσης του οποτεδήποτε θέλει μια γυναίκα και μπορεί να παραμείνει στη μήτρα μέχρι 5 χρόνια. Η αποτελεσματικότητα του κυμαίνετα στο 99,7%. Μερικοί οργανισμοί όμως δεν το δέχονται οπότε ο γιατρός πρέπει να το αφαιρέσει αμέσως.

Μια τελευταία ορμονική μέθοδος είναι ο κολπικός δακτύλιος. Ο δακτύλιος έχει 5 περίπου εκατοστά διάμετρο και τοποθετείται από την ίδια τη γυναίκα στον κόλπο της όπου και παραμένει για 3 εβδομάδες και στη συνέχεια αφαιρείται από τη γυναίκα για μια εβδομάδα. Μετά το πέρας της μιας εβδομάδας τοποθετείται ένας νέος δακτύλιος.

Το πλεονέκτημα του είναι ότι έχει χαμηλή περιεκτικότητα ορμονών όμως το μειονέκτημα του είναι ότι μπορεί να δημιουργήσει κολπικό ερεθισμό και έντονες κολπικές εκκρίσεις καθώς επίσης ότι δεν προστατεύει από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.

Στη δεύτερη κατηγορία (αυτή που εμποδίζει το σπέρμα να μπει στη μήτρα) ανήκει το προφυλακτικό. Είναι ένας πολύ γνωστός τρόπος αντισύλληψης. Έχει πολλά πλεονεκτήματα πέραν της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Λειτουργεί ως ασπίδα προστασίας από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα όπως το AIDS, δε επιβαρύνει τον οργανισμό της γυναίκας με ουσίες αλλαά και δε σκοτώνει τον έρωτα, ιδιαίτερα στην εποχή μας όπου κυκλοφορούν προφυλακτικά πολύ λεπτά.

Υπάρχει επίσης το σπιράλ χωρίς ορμόνες. Τα σπιράλ που περιέχουν χαλκό αντί ορμονών μπορούν να παραμείνουν στη μήτρα 3-5 χρόνια. Πλεονεκτήματα: η υψηλή αντισυλληπτική προστασία που παρέχουν, η δυνατότητα επιθυμητής εγκυμοσύνης μετά την αφαίρεσή τους, η ανεξαρτησία της μεθόδου από την ερωτική πράξη. Δε γίνονται αισθητά ούτε από τη γυναίκα, ούτε από το σύντροφο κατά την επαφή.

Τέλος, δεν απαιτούν φροντίδα, εκτός από το συνιστώμενο εξαμηνιαίο έλεγχο από το γυναικολόγο για τη σωστή θέση τους. Μειονεκτήματα: σε ποσοστό 5-20% ανωμαλίες κύκλου. Το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο στα σπιράλ που περιέχουν και ορμόνη. Μεγαλύτερο ποσοστό φλεγμονών και λοιμώξεων απ’ ότι στο γενικό γυναικείο πληθυσμό (ενδομητρίτιδες, σαλπιγγίτιδες). Σε σπάνιες περιπτώσεις διάτρηση της μήτρας (σε ποσοστό 1/1000 τοποθετήσεις). Τέλος, αρκετά μεγαλύτερο ποσοστό εμφάνισης εξωμήτριων κυήσεων (περίπου 4%, έναντι 0,8% στο γενικό πληθυσμό).

Τα σπερματοκτόνα είναι ουσίες, οι οποίες τοποθετούνται κολπικά και παρέχουν αντισυλληπτική προστασία. Δρουν παραλύοντας τα σπερματοζωάρια και μπλοκάροντας την είσοδο τους προς τη μήτρα. Στα πλεονεκτήματα τους είναι ότι δεν απαιτείται η εφαρμογή τους από κάποιον τρίτο. Η μέθοδος είναι κάτω από τον έλεγχο της γυναίκας και χρησιμοποιείται μόνο όταν απαιτείται. Τα μειονεκτήματα τους είναι ότι έχουν μικρή αποτελεσματικότητα και χρειάζεται αναμονή τουλάχιστον 10 λεπτών πριν από τη συνουσία για μερικά προϊόντα για να διαλυθούν. Μπορούν να προκαλέσουν κολπικό ερεθισμό και βλάβη στον βλεννογόνο του κόλπου.

Αυτή η παρενέργεια μπορεί να αυξάνει την πιθανότητα μετάδοσης του HIV και άλλων σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων. Έχουν ενοχοποιηθεί για αυξημένη πιθανότητα ύπαρξης κολοβακτηριδίου στον κόλπο και μόλυνσης του ουροποιητικού συστήματος. Πρέπει να χρησιμοποιείται πρόσθετη ποσότητα σπερματοκτονου κάθε φορά που επαναλαμβάνεται η συνουσία.

Άλλες λιγότερο αξιόπιστες μέθοδοι αντισύλληψης είναι η προγραμματισμένη συνουσία. Ο κύκλος της γυναίκας είναι 28 ημερών. Ξέρει λοιπόν ότι η ωορηξία είναι στο μέσον του κύκλου δηλαδή την 14η ημέρα. Έτσι λοιπόν 5 ημέρες πριν και 5 ημέρες μετά δεν έχει σεξουαλική επαφή. Επειδή όμως ο κύκλος κάθε γυναίκας αλλάζει συχνά, μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη είναι δυνατή σε ποσοστό 15%-30%.

Η διακεκομένη συνουσία είναι μια επίσης ευρέως χρησιμοποιούμενη μέθοδος από τα ζευγάρια. Διακρίνεται από μεγάλα ποσοστά αποτυχίας, που φτάνουν μέχρι και το 30%. Συχνό είναι το φαινόμενο εκσπερμάτωσης έξω από τον κόλπο και ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Το σίγουρο είναι ότι μειώνει την απόλαυση στον έρωτα και πολλές φορές η γυναίκα δεν προλαβαίνει να φτάσει σε οργασμό.

Τέλος, υπάρχει και η θερμομετρική μέθοδος όπου η γυναίκα μετράει κάθε πρωί τη θερμοκρασία της. Την ημέρα της ωορρηξίαα η θερμοκρασία της ανεβαίνει οπότε και αποφεύγει τη σεξουαλική επαφή. Έχει μικρό ποσοστό αποτυχίας, περίπου 5%, δημιουργεί όμως εκνευρισμό λόγω της μόνιμης εξάρτησης από το θερμόμετρο.

Υπάρχουν και πιο δραστικές μέθοδοι αντισύλληψης, όπως η στείρωση της γυναίκας λαπαροσκοπικά, όπου και τίθενται εκτός λειτουργίας οι σάλπιγγες και η στείρωση του άντρα με βαζεκτομή. Στην Ελλάδα δε χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα αυτές οι μέθδοι, επειδή δε μπορεί να αποκατασταθεί η γονιμότητα εύκολα σε περίπτωση που κάποιος αλλάξει γνώμη.

Μια καινούργια μέθοδος αντισύλληψης είναι το γυναικείο προφυλακτικό. Στην Ελλάδα δε χρησιμοποιείται ακόμη, αν και είναι δύσκολη η εφαρμογή του. Παρ’ όλα αυτά είναι μια εναλλακτική λύση σε περίπτωση έλλειψης άλλου είδους προφύλαξης. Ένα ακόμα μειονέκτημα του είναι το μεγάλο ποσοστό αποτυχίας, που φτάνει ως το 20%.

Τέλος, σε περίπτωση ελλειπούς ή αποτυχημένης προφύλαξης η γυναίκα μπορεί να πάρει το χάπι της επόμενης ημέρας. Η αποτελεσματικότητα του είναι υψηλή αν ληφθεί μέσα σε τρία 24ωρα από την επαφή.

Απο τα ανωτέρω γίνεται αντιληπτό ότι υπάρχουν πολλοί μέθοδοι αντισύλληψης που εμποδίζουν τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες. Οι άνθρωποι μπορεί και πρέπει να μαθαίνουν τεχνικές που επιτρέπουν το ασφαλές σεξ και να καθιστούν τη μείωση των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων πολύ εύκολη. Παρ’ ‘όλα αυτά το περιθώριο βελτίωσης του επιπέδου αντισύλληψης παραμένει μεγάλο.

* Ο Δρ Αλέξανδρος Τσακίρης Phd MRCOG, Γυναικολόγος-Μαιευτήρας, είναι μέλος του Βασιλικού Κολεγίου Γυναικολογων, του Λονδίνου.