Ζάλη, Ίλιγγος, Ναυτία: τι είναι, που διαφέρουν

Υπάρχουν φορές που ο ασθενής δεν μπορεί να περιγράψει στο γιατρό που βρίσκεται απέναντί του τα συμπτώματά του με σαφήνεια. Συχνά, αυτό οφείλεται στη σύγχυση που επικρατεί γύρω από την ακριβή σημασία ευρέως χρησιμοποιούμενων λέξεων, που έχουν περάσει με εσφαλμένο τρόπο από την ιατρική ορολογία στην καθομιλουμένη. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι και οι τρεις λέξεις του τίτλου, που αναφέρονται σε παρόμοιες μεταξύ τους καταστάσεις οι οποίες όμως παρουσιάζουν συγκεκριμένες διαφορές.

Η σαφής και ακριβής αναφορά του αρρώστου σχετικά με το τι νοιώθει θα βοηθήσει το θεράποντα ιατρό να κατανοήσει πληρέστερα τη φύση του προβλήματος και θα γλυτώσει και τους δύο από πολύτιμο χρόνο. Ένας διαχωρισμός των παραπάνω εννοιών είναι ο εξής:

• Ζάλη: είναι το αίσθημα απώλειας της ισορροπίας όταν ο ασθενής προσπαθεί να σταθεί όρθιος ή να καθήσει, συνοδευόμενο συχνά από μια τάση για λιποθυμία και μια αίσθηση ότι το κεφάλι έχει χάσει το βάρος του.
• Ίλιγγος: η αίσθηση ότι ο ασθενής ή το περιβάλλον του περιστρέφονται, διαφοροποιεί τον ίλιγγο από τη ζάλη. Είναι χαρακτηριστικό ότι η λέξη vertigo, που αποδίδει τον ίλιγγο στα Αγγλικά, προέρχεται από αντίστοιχο λατινικό ρήμα που σημαίνει ‘περιστρέφω’.
• Ναυτία: είναι η τάση για έμετο ανεξάρτητα αν ακολουθείται από αυτόν ή όχι. Πολλοί τη νοιώθουν κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού με αυτοκίνητο, τραίνο, πλοίο ή αεροπλάνο.

Για να κατανοηθεί το μέγεθος του κάθε προβλήματος θα πρέπει ν’ αναφερθεί ότι μια κρίση ιλίγγου μπορεί να περιλαμβάνει αίσθημα ζάλης ή ναυτία σε συνδυασμό και με άλλα συμπτώματα. Αντίθετα, η παρουσία οπουδήποτε από τα δύο τελευταία δεν σημαίνει απαραίτητα και την εκδήλωση ιλίγγου.

Αναφέραμε όμως ότι και οι τρεις καταστάσεις είναι παρόμοιες και η βασική τους ομοιότητα είναι ότι σχετίζονται όλες με την αίσθηση της ισορροπίας, ή καλύτερα με την απώλειά της. Στην ιατρική ορολογία μιλάμε για απώλεια του προσανατολισμού στο χώρο, δηλαδή της ικανότητας του εγκεφάλου να αντιλαμβάνεται την ακριβή θέση του σώματος στο περιβάλλον. Αυτή προκύπτει από τη συνεργασία πολλών συστημάτων του οργανισμού, όπως:

• Το έσω ους ή λαβύρινθος και, πιο συγκεκριμένα, το οπίσθιο τμήμα του που αποτελείται από τρεις ημικυκλικούς σωλήνες. Είναι υπεύθυνο για την ανίχνευση των κινήσεων της κεφαλής σε όλους τους άξονες.
• Τα μάτια, που ανιχνεύουν συνεχώς τη θέση του σώματος στο χώρο και την κατεύθυνση τη κίνησης.
• Υποδοχείς πίεσης (τάσης) στο δέρμα, με ιδιαίτερη σημασία στη σπονδυλική στήλη και τις αρθρώσεις, που πληροφορούν ποιά μέρη του σώματος αγγίζουν το έδαφος.
• Υποδοχείς στους μυς και τις αρθρώσεις, που πληροφορούν ποιά είναι τα κινούμενα και ποιά τα ακίνητα μέλη του σώματος.
• Το κεντρικό νευρικό σύστημα, στο οποίο φτάνουν οι παραπάνω πληροφορίες και ρόλος του είναι η ανάλυση και η σύνθεσή τους για να διαμορφωθεί μια ολοκληρωμένη αντίληψη για τη θέση και την κίνηση του σώματος στο χώρο.

Αν και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων τα αίτια που απορρυθμίζουν τον παραπάνω μηχανισμό και ενοχοποιούνται για την πρόκληση των παραπάνω συμπτωμάτων δεν είναι ιδιαίτερα σοβαρά, εν τούτοις αρκετά επείγοντα περιστατικά όπως ένα έμφραγμα ή ένα εγκεφαλικό επεισόδιο μπορούν να εμφανιστούν με παρόμοιο τρόπο. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Ωτορινολαρυγγολόγων – Χειρουργών Κεφαλής και Τραχήλου, τα αίτια μπορούν να ταξινομηθούν σε πέντε μεγάλες κατηγορίες:

1. Κυκλοφορικές διαταραχές, που έχουν ως αποτέλεσμα τη μειωμένη αιματική ροή στον εγκέφαλο ή το έσω ους. Αυτές μπορεί να είναι στιγμιαίες, όπως όταν σηκωθούμε απότομα από την οριζόντια θέση στην όρθια στάση. Οι μηχανισμοί του οργανισμού δεν προλαβαίνουν ν’ αντιρροπήσουν αμέσως τη δράση της βαρύτητας με αποτέλεσμα ποσότητες αίματος να ‘λιμνάζουν’ για λίγο στα κάτω άκρα και να τις στερείται η κεφαλή. Τότε αναπτύσσεται η λεγόμενη ορθοστατική υπόταση, που συνήθως δεν υποκρύπτει παθολογικά αίτια. Άλλες φορές, όμως, τα αίτια είναι χρόνια και εμφανίζονται με την εικόνα της αθηροσκλήρωσης. Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε ν’ αναφέρουμε τη δράση ουσιών όπως η νικοτίνη και η καφεΐνη που μειώνουν την αιματική ροή στον εγκέφαλο, όπως και την υπερβολική λήψη άλατος αλλά και παροδικούς σπασμούς στις αρτηρίες σε περιπτώσεις συναισθηματικής φόρτισης.

2. Τραυματισμοί, όπως σε κατάγματα του κρανίου. Μεσολαβούν μερικές εβδομάδες μέχρι ο εγκέφαλος να μάθει ν’ αγνοεί τα ερεθίσματα που έρχονται από την πάσχουσα πλευρά με αποτέλεσμα την εμφάνιση ιλίγγου προοδευτικά βελτιούμενου.

3. Λοιμώξεις, με πιο κοινές αυτές που ακολουθούν το κοινό κρυολόγημα και είναι ιογενούς αιτιολογίας. Προσβάλλουν το έσω ους ή τη νευρική οδό που μεταφέρει τα αντίστοιχα σήματα στον εγκέφαλο. Πιο σοβαρή περίπτωση αποτελεί η μικροβιακή λοίμωξη που μπορεί να επεκταθεί και να καταστρέψει το έσω ους.

4. Αλλεργικές αντιδράσεις, που μπορεί να εκδηλωθούν και με ζάλη ή ίλιγγο.

5. Νευρολογικά νοσήματα, όπως η πολλαπλή σκλήρυνση, η σύφιλη και όγκοι, καλοήθεις ή κακοήθεις. Απαραίτητο είναι να διευκρινιστεί ότι αυτά αποτελούν και τα πιο σπάνια αίτια.

Για όσους υποφέρουν από συχνή εκδήλωση ζάλης, ιλίγγου ή ναυτίας υπάρχουν κάποιες συμβουλές που θα τους βοηθήσουν να ελλατώσουν τη συχνότητα εμφάνισής τους. Αποφύγετε:

• τις απότομες μεταβολές θέσης του σώματος, ιδιαίτερα όταν σηκώνεστε στην όρθια θέση ή περιστρέφεστε γύρω από τον κατακόρυφο άξονα.
• τις απότομες και μεγάλου εύρους κινήσεις της κεφαλής.
• τις ουσίες που δυσχεραίνουν την αιματική κυκλοφορία, όπως η νικοτίνη, η καφεΐνη και το αλάτι.
• γνωστούς σ’ εσάς εκλυτικούς παράγοντες των κρίσεων, όπως π.χ. η συναισθηματική φόρτιση ή κάποια αλλεργική αντίδραση.
• δραστηριότητες όπως η οδήγηση, ο χειρισμός δυνητικά επικίνδυνων μηχανημάτων ή το ανέβασμα μιας σκάλας για όσο διάστημα διαρκούν τα συμπτώματα. Στην αντίθετη περίπτωση, είναι πολύ πιθανό να θέσετε σε κίνδυνο τη δική σας σωματική ακεραιότητα αλλά και άλλων ανθρώπων.

Αν υποφέρετε από τη ναυτία των ταξιδιωτών φροντίστε να:

• Μη διαβάζετε κατά τη διάρκεια ατου ταξιδιού και να κάθεστε σε θέση που σας επιτρέπει να βλέπετε προς την κατεύθυνση που κινείται το όχημα.
• Μην κοιτάτε ή μιλάτε σε κάποιον που υποφέρει από το ίδιο πρόβλημα.
• Αποφύγετε τις δυνατές μυρωδιές και τροφές πλούσιες σε λίπη ή καρυκεύματα πριν και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.
• Πάρτε κάποιο από τα φαρμακευτικά σκευάσματα που κυκλοφορούν για το σκοπό αυτό, πριν την έναρξη του ταξιδιού και αφού έχετε συμβουλευτεί σχετικά τον ιατρό σας.

Και οι τρεις καταστάσεις που περιγράφουμε μπορούν ν’ αποδειχθούν εξαιρετικά ενοχλητικές και, ιδιαίτερα στην περίπτωση του ιλίγγου, να ανησυχήσουν σε μεγάλο βαθμό τον ασθενή, εξαιτίας της απότομης επέλευσής τους, της βαρύτητάς τους αλλά και της γενικότερης αίσθησης αδιαθεσίας που τις συνοδεύει.

Στις περισσότερες περιπτώσεις τα αίτια είναι ελαφράς βαρύτητας και συχνά η αυτοΐασή τους προλαμβάνει την ολοκλήρωση της πλήρους διερεύνησής τους. Η τελευταία, άλλωστε μπορεί ν’ αποδειχθεί αρκετά χρονοβόρα αφού έχει υπολογιστεί στις ΗΠΑ ότι, σε χρόνια περιστατικά, κατά μέσο όρο χρειάζονται πέντε ιατρικές επισκέψεις για την έναρξη της ύφεσης των συμπτωμάτων.

Επειδή, όμως, η εμφάνισή τους μπορεί να υποκρύπτει μια πραγματικά σοβαρή παθολογική διεργασία, καλό είναι με την εμφάνισή τους ν’ απευθύνεστε στον ειδικό. Περιγράψτε του τα συμπτώματα με ακρίβεια και οπλιστείτε με υπομονή. Η επίλυση του προβλήματός σας μπορεί να χρειαστεί ένα σεβαστό χρονικό διάστημα.

health.in.gr