Πίνετε αλκοόλ, αλλά τι γνωρίζετε γι’ αυτό;

Σε περιόδους εορτών, εικόνες που περιλαμβάνουν ανθρώπους κάθε ηλικίας μ’ ένα ποτήρι οινοπνευματώδους ποτού στο χέρι είναι αρκετά κοινές. Το αλκοόλ έχει καθιερωθεί ως μια ευρέως αποδεκτή και νόμιμη ουσία που η λήψη της μπορεί να βελτιώσει τη διάθεση και συνηθίζεται να συνοδεύει πολλών ειδών συναθροίσεις και εκδηλώσεις. Είναι αμφίβολο, όμως, αν οι περισσότεροι ‘πότες’ γνωρίζουν σε βάθος και έκταση τι ακριβώς κάνει η συγκεκριμένη ουσία από τη στιγμή που εισέρχεται στον οργανισμό τους.

Επιχειρώντας, αρχικά, μια ιστορική αναδρομή θα πρέπει ν’ αναφέρουμε ότι υπάρχουν αναφορές για την καλλιέργεια αμπελιών στη Μεσόγειο από το 3.500 π.Χ. Σε αιγυπτιακούς παπύρους της εποχής περιγράφονται αναλυτικά η δράση του οινοπνεύματος καθώς και καταστάσεις μέθης. Στην αρχαία Ελλάδα, το οινόπνευμα είχε χρησιμοποιηθεί και ως αντισηπτικό σε πληγές, ενώ σε μεταγενέστερους πολιτισμούς, διερευνήθηκαν και άλλες χρήσεις του, όπως η καταπολέμηση του πόνου.

Η απόσταξη του οινοπνεύματος είναι μια τεχνική που φαίνεται να επινοήθηκε κοντά στα 1.100 μ.Χ. από τους Aραβες, ενώ βελτιώθηκε ιδιαίτερα από τους αλχημιστές στους αμέσως επόμενους αιώνες. Οι τελευταίοι πίστευαν για καιρό ότι αυτό ήταν το πολυπόθητο ‘ελιξήριο της ζωής’. Αυτό φανερώνει και η προέλευση της λέξης ‘ουίσκυ’, που προέρχεται από τη λέξη usquebaugh η οποία σημαίνει ‘νερό της ζωής’ σε αρχαία Σκωτσέζικη διάλεκτο.

Με τη διεύρυνση της χρήσης του, από το 12ο αιώνα και μετά, άρχισαν να γίνονται εμφανή και τα προβλήματα που προκαλεί η χρήση του σε χρόνια βάση. Ο αλκοολισμός δεν είναι, λοιπόν, πρόβλημα μόνο της εποχής μας. Aρχισε, όμως, να μελετάται διεξοδικότερα από τις αρχές του 19ου αιώνα, σαν αποτέλεσμα της προόδου της Ιατρικής επιστήμης.

Στα συγγράματα της εποχής, η αιθυλική αλκοόλη ή αιθανόλη, το χημικό συστατικό που αποκαλείται ευρέως ‘αλκοόλ’, αναφέρεται ως τονωτικό του νευρικού συστήματος. Αυτή η άποψη έχει σήμερα ανατραπεί, αφού η ουσία κατατάσσεται πλέον στα κατασταλτικά του κεντρικού νευρικού συστήματος, μαζί με άλλες όπως τα βαρβιτουρικά και οι βενζοδιαζεπίνες.

Ας δούμε όμως μερικά βασικά στοιχεία που αφορούν το ταξίδι του αλκοόλ στο ανθρώπινο σώμα. Μετά την κατάποσή του, καταλήγει στο στομάχι όπου και ξεκινά να απορροφάται ταχύτατα, όπως άλλωστε και από το λεπτό αλλά και το παχύ έντερο που αποτελούν τα επόμενα όργανα από τα οποία διέρχεται. Για να γίνει κατανοητή η ταχύτητα απορρόφησής του, αναφέρουμε ότι η μέγιστη συγκέντρωσή του στο αίμα επιτυγχάνεται σε χρονικό διάστημα που κυμαίνεται από 30 μέχρι 90 λεπτά μετά τη λήψη του.

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τη διαδικασία της απορρόφησης. Σημαντικότερος όλων, η ταυτόχρονη παρουσία τροφής στο στομάχι, που δρα επιβραδυντικά στην όλη διαδικασία και δίνει χρόνο στο ήπαρ να μεταβολίσει, όπως θ’ αναφέρουμε παρακάτω, τις προσλαμβανόμενες ποσότητες αλκοόλ, διατηρώντας τα επίπεδά του στο αίμα σε όσο το δυνατόν χαμηλότερα επίπεδα. Γι’ αυτό συνιστάται η αποφυγή της κατανάλωσης οινοπνευματωδών ποτών με άδειο στομάχι.

Η αιθυλική αλκοόλη κατανέμεται ομοιόμορφα στον οργανισμό με την κυκλοφορία του αίματος, φθάνει γρήγορα στον αιματεγκεφαλικό φραγμό (μία δομή του οργανισμού που φιλτράρει το αίμα πριν αυτό περάσει στον εγκέφαλο, συγκρατώντας διάφορες πιθανά βλαπτικές ουσίες) και τον …ξεπερνά χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. Με την ίδια ευκολία το οινόπνευμα διαπερνά και τον αιματοπλακουντιακό φραγμό στις εγκύους, με αποτέλεσμα το έμβρυο να εκτίθεται στη δράση του.

Ο μεταβολισμός του γίνεται στο ήπαρ και οδηγεί αρχικά στο σχηματισμό ακεταλδεΰδης, μια ουσία η οποία, σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες, ευθύνεται για μια ποικιλία εκδηλώσεων από τον οργανισμό, τις οποίες τώρα αποδίδουμε στην αιθυλική αλκοόλη. Από εκεί και μετά, η ακεταλδεΰδη μπαίνει σε διάφορα μεταβολικά μονοπάτια δίνοντας άλλα προϊόντα και αρκετή ενέργεια (περίπου 7 kcal ανά γραμμάριο οινοπνεύματος).

Ένα σημείο που αξίζει αναφοράς και διαχωρίζει την αιθυλική αλκοόλη από πολλές άλλες ουσίες, είναι ότι τα ηπατικά ένζυμα την μεταβολίζουν μ’ ένα σταθερό ρυθμό στο χρόνο. Αυτό σημαίνει ότι η αύξηση της συγκέντρωσής της στο αίμα δεν αυξάνει το ρυθμό μεταβολισμού της. Ο ρυθμός αυτός εξαρτάται από το βάρος του σώματος και, πιθανότατα, από το βάρος του ήπατος. Αντίθετα, δεν εξαρτάται από το αν είναι η πρώτη φορά που πίνει κάποιος ή έχει ‘συνηθίσει’ το ποτό (χωρίς όμως να είναι αλκοολικός). Με άλλα λόγια, δεν είναι δυνατόν να ‘γυμνάσουμε’ το συκώτι μας για να μεταβολίζει με γρηγορότερο ρυθμό την αιθυλική αλκοόλη.

Τότε γιατί βλέπουμε να μεθούν ευκολότερα αυτοί που είναι πρωτόπειροι στο ποτό; Η απάντηση δεν έχει να κάνει με διαφορετικά επίπεδα αλκοόλ στο αίμα τους αλλά με την ανάπτυξη μηχανισμών ελέγχου πάνω στα συμπτώματα που αυτό προκαλεί από την ψυχική σφαίρα. Αυτοί οι μηχανισμοί αναπτύσσονται με το χρόνο και μετά από κάμποσες …επαφές με την ουσία.

Προσοχή όμως: η ανυπαρξία αυτών των εκδηλώσεων (ευφορία, τόνωση της αυτοπεποίθησης, άρση των αναστολών) δεν σημαίνει ότι το άτομο είναι νηφάλιο και ότι δεν έχουν επηρεαστεί λειτουργίες που ελέγχονται από το νευρικό του σύστημα, όπως ο συντονισμός των κινήσεων ή τα αντανακλαστικά. Αυτή είναι μια παγίδα στην οποία πέφτουν συχνά αρκετοί οδηγοί αλλά και επιβάτες.

Σε ένα μικρό ποσοστό, που κυμαίνεται συνήθως γύρω στο 2%, η αιθυλική αλκοόλη διαφεύγει τη διαδικασία της οξείδωσης και αποβάλλεται αναλλοίωτη από τους νεφρούς (με τα ούρα) και από τους πνεύμονες (όπου βασίζεται, άλλωστε, η λειτουργία των συσκευών για το ‘αλκοτέστ’). Αν σκεφτούμε ότι το παραπάνω ποσοστό μπορεί να φτάσει και το 10%, ιδιαίτερα αν έχει καταναλωθεί μεγάλη ποσότητα αλκοόλης, καταλαβαίνουμε γιατί η μέτρηση των συγκεντρώσεών της στο αίμα με απ’ ευθείας λήψη είναι η πιο αξιόπιστη λύση.

Επανερχόμενοι στις πολύπλευρες δράσεις του οινοπνεύματος στον οργανισμό, καλό θα ήταν ν’ αναφερθούμε και σε κάποιες πλάνες που επικρατούν. Μία απ’ αυτές έχει να κάνει με τη θεώρησή του ως αφροδισιακό. Όπως έχει αποδειχθεί από επιστημονικά πειράματα, η κατανάλωσή του μπορεί να διεγείρει τη σεξουαλική επιθυμία, μειώνει όμως τη σεξουαλική ικανότητα. Εκτός αυτού, η χρόνια χρήση του μπορεί να οδηγήσει στην πρόκληση διαφόρων διαταραχών στους άνδρες όπως ανικανότητα, στειρότητα, ατροφία όρχεων και γυναικομαστία.

Μια άλλη πλάνη εκφράζεται με την πρόταση ‘ας πιούμε κανένα ποτό να ζεσταθούμε’. Είναι αλήθεια ότι, αρχικά και λόγω της αύξησης της αιματικής ροής που προκαλείται στο δέρμα και στο στομάχι, η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών προκαλεί ένα αίσθημα ζεστασιάς. Κάποιες φορές μάλιστα προκαλείται και εφίδρωση η οποία, ας μην ξεχνάμε, είναι ένας μηχανισμός του σώματος για να μειώνει τη θερμοκρασία του.

Η αίσθηση αυτή, όμως, γρήγορα χάνεται για να αντικατασταθεί από την αντίθετή της. Αυτό οφείλεται στην κατασταλτική δράση του αλκοόλ στο θερμορρυθμιστικό κέντρο του οργανισμού που βρίσκεται στον εγκέφαλο. Η πτώση της θερμοκρασίας του σώματος που ακολουθεί είναι τόσο μεγαλύτερη όσο χαμηλότερη είναι η εξωτερική θερμοκρασία.

Όπως και με πολλές άλλες ουσίες που επιδρούν στην ψυχική σφαίρα, η κατανάλωση αλκοόλ είναι εδραιωμένη σε παγκόσμιο επίπεδο και σε βάθος χρόνου. Αυτό δεν είναι κάτι που αναμένεται ν’ αλλάξει ριζικά στο άμεσο μέλλον και, αν μιλάμε για λογικές ποσότητες, ίσως δεν υπάρχει και κανένας λόγος να γίνει αυτό. Κάποιες μελέτες, μάλιστα, έχουν δείξει ευεργετικά αποτελέσματα στην καρδιαγγειακή λειτουργία που προκύπτουν από την περιορισμένη κατανάλωση κρασιού ακόμη και σε ημερήσια βάση.

Απαραίτητο είναι, όμως, ο καθένας να γνωρίζει τους κινδύνους που συνεπάγεται η κατάχρησή του και να τους ελαχιστοποιεί λαμβάνοντας τα κατάλληλα και χιλιοειπωμένα μέτρα. Aλλωστε, στόχο θα πρέπει να αποτελεί η διαμόρφωση τέτοιων συνθηκών ζωής που να μη χρειάζεται κανείς την προσφυγή σε οποιαδήποτε ουσία προκειμένου να βελτιώσει τη διάθεση και το συναίσθημά του.

health.in.gr