Γιορτές: οικογενειακή ιστορία ή οικογενειακός μπελάς;

Οι γιορτές αποτελούν μια οικογενειακή παράδοση σύσφιξης σχέσεων ή έναν ακόμα μπελά; Η απάντηση είναι δύσκολη για πολλούς, μια που το ίδιο νόμισμα έχει δυο όψεις. Οι γιορτές μπορεί να αποτελέσουν μια καλή αφορμή για να δεθούν τα μέλη της πυρηνικής αλλά και της διευρημένης οικογένειας και να θέσουν ορόσημα στην οικογενειακή ιστορία. Αλλά, οι γιορτές συχνά συμβάλλουν στο οικογενειακό στρες.

Οι ρουτίνες και τα προγράμματα της οικογένειας αλλάζουν, οι απαιτήσεις και οι προσδοκίες αυξάνονται και χρόνια προβλήματα μοναξιάς, αρρώστιας, οικογενειακών διενέξεων ή οικονομικών προβλημάτων εμφανίζονται στο προσκήνιο και, μάλιστα, μπορεί να δείχνουν και χειρότερα.

Η γιορτινή περίοδος αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για τα μέλη μιας οικογένειας να δείξουν ότι ενδιαφέρονται ο ένας για τον άλλον και ότι είναι αφοσιωμένοι μεταξύ τους. Παππούδες και γιαγιάδες, γονείς και παιδιά, και οι τρεις γενιές, βρίσκονται μαζί για να φάνε, να πιούνε, να ανταλλάξουν δώρα, να μιλήσουν, να περάσουν ωραία, και, ίσως, να γράψουν τη δική τους οικογενειακή παράδοση για το πώς γιορτάζονται οι γιορτές στην οικογένεια.

Πράγματι, τα περισσότερα σπιτικά έχουν τη δική τους οικογενειακή παράδοση στο πως γιορτάζουν τις γιορτές. Όμως, καθώς τα μέλη της οικογένειας μεγαλώνουν και οι περιστάσεις αλλάζουν, αυτό που ήταν όμορφο και ευχάριστο μπορεί να αποτελέσει πηγή στρες και καυγάδων.

Τι είναι οι οικογενειακές παραδόσεις;
Έχετε αναλογιστεί ποτέ τι ήταν αστείο, ιδιαίτερο ή μοναδικό στη δική σας πατρική οικογένεια; Θυμάστε πως γιορτάζατε τις θρησκευτικές και ατομικές γιορτές και ποια ‘επεισόδια’ είχαν γίνει οικογενειακά αστεία; Έρευνες δείχνουν ότι όταν οι ενήλικες μιλάνε για την πατρική τους οικογένεια τείνουν να τη θυμούνται σε σχέση με τα παραπάνω ερωτήματα, επικεντρώνοντας την προσοχή τους στις οικογενειακές τους παραδόσεις.

Αλλά οι άνθρωποι καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από την οικογένειά τους, την οποία χρησιμοποιούν ως πρότυπο προς μίμηση (αν και κάποτε προς αποφυγή). Δεν είναι τυχαίο ότι σε πολλά ζευγάρια η γυναίκα ή ο άντρας κάνει κάποιες ενέργειες (πχ στη μαγειρική ή την κοινωνική ζωή) τις οποίες θεωρεί δεδομένες και περιμένει από τον άλλο σύντοροφο να κατανοήσει και να αποδεχτεί αυτόματα, επειδή ‘έτσι το κάναμε στο σπίτι μου’. Από την άλλη, οι οικογενειακές παραδόσεις συνδέονται στενά με τη δύναμη της οικογένειας αλλά και την οικογενειακή ικανοποίηση.

Αλλά τι ακριβώς εννούμε όταν αναφερόμαστε στις οικογενειακές παραδόσεις; Πρόκειται για όλες αυτές τις διαδικασίες που παίρνουν τη μορφή τελετουργικού και επαναλαμβάνονται στο χρόνο, όλα αυτά που η οικογένεια έκανε στο παρελθόν για σειρά ετών, που πιθανόν κάνει σήμερα και, επίσης πιθανόν, θα συνεχίσει και στο μέλλον. Χαρακτηρίζονται από κανονικότητα, αφοσίωση σε αυτές και κάποιες προβλέψιμες δραστηριότητες.

Οι παραδόσεις είναι επίσης μοναδικές και χαρακτηριστικές για κάθε οικογένεια. Αν και η θρησκεία, η χώρα και η παράδοση του τόπου θέτει ένα γενικότερο πλαίσιο εορτασμού, η οικογένεια βάζει την προσωπική της σφραγίδα στο πως ακριβώς γίνεται αυτός ο εορτασμός. Οι οικογενειακές παραδόσεις ξεκινούν εύκολα: όταν υπάρχουν παιδιά και οι γονείς ξεκινήσουν κάτι με τα παιδιά τους, αυτά το επιζητούν και το περιμένουν, με αποτέλεσμα οι γονείς να το συνεχίζουν και έτσι δημιουργούνται οι οικογενειακές παραδόσεις.

Γιατί οι οικογενειακές παραδόσεις είναι σημαντικές;
Οι οικογενειακές παραδόσεις είναι τόσο σημαντικές για τα μέλη μιας οικογένειας επειδή προσφέρουν σταθερότητα, ψυχολογική ασφάλεια, μια αίσθηση συνοχής και οικογενειακής ιστορίας, προσφέροντας έτσι στο άτομο την αίσθηση ότι ανήκει κάπου και ότι έχει γερές ρίζες. Αλλά οι οικογενειακές παραδόσεις επίσης καθορίζουν τα όρια μιας οικογένειας, καθώς πολλοί διστάζουν να φέρουν καλεσμένους που δεν ανήκουν στον οικογενειακό και συγγενικό κύκλο. Και βέβαια, οι παραδόσεις είναι σημαντικές γιατί διατηρούν τις γενιές και συγγενικά παρακλάδια της οικογένειας σε επαφή.

Οι παραδόσεις που δημιουργεί και τελετουργικά εκτελεί μια οικογένεια είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τα μικρά παιδιά, καθώς και για τα νιόπαντρα ζευγάρια που διαμορφώνουν τη δική τους οικογενειακή ταυτότητα και οικογενειακή ιστορία. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο να διατηρήσουν τις παραδόσεις της οικογένειας, ίσως γιατί αυτό να τους δίνει μια αίσθηση συνέχειας και να τους βοηθάει να αισθάνονται χρήσιμοι και όχι παροπλισμένοι από τη ζωή.

Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι τα άτομα της μέσης γενιάς δείχνουν λιγότερο ενδιαφέρον για τις οικογενειακές παραδόσεις. Αυτή η γενιά αποτελεί το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους παπούδες και τα εγγόννια, επομένως έχει καίριο ρόλο στο να κρατάει την οικογένεια ενωμένη και σε επικοινωνία. Η μέση γενιά, αν και σε γενικές γραμμές τηρεί τις παραδόσεις, δηλώνει κουρασμένη από τον κόπο και την προσπάθεια που καταβάλουν για να τις φέρουν σε πέρας και αν βρουν ευκαιρία (πχ ταξίδι) τις διακόπτουν παροδικά.

Αλλά και σε περιπτώσεις διαζυγίου ή δεύτερου γάμου, οι οικογενειακές παραδόσεις έχουν έναν σημαντικό ρόλο. Η δημιουργία και η διατήρησή τους -με σεβασμό στους διαφορετικούς τρόπους της κάθε οικογένειας- συντελεί στη συνοχή των οικογενειών και την ψυχική υγεία του παιδιού.

Πως μπορούν οι σύγχρονες οικογένειες να διατηρήσουν δυνατούς δεσμούς;
Χρειάζεται καταρχήν καλή διάθεση και κέφι, αλλά και κάποια δημιουργικότητα και φαντασία για να διατηρηθούν οι στενοί οικογενειακοί δεσμοί στη σύγχρονη εποχή.

• Σκεφτείτε νέους τρόπους για να διατηρήσετε σημαντικές παραδόσεις: για παράδειγμα, αν η παράδοση ήταν να μαζεύεται η οικογένεια στο σπίτι του παππού και της γιαγιάς για Χριστούγεννα, αλλά τώρα έχουν γεράσει και δε μπορούν, μπορεί να επιλεγεί κάποιο άλλο συγγενικό σπίτι ή άλλου είδους οικογενειακή διευθέτηση (και όχι να αποφασίσει η οικογένεια να φύγει ταξίδι).
• Η ανταλλαγή δώρων είναι κάτι που αγαπούν μικροί και μεγάλοι (η λίστα για τον Αι-Βασίλη μπορεί να περιλαμβάνει όχι μόνο τις επιθυμίες των μικρών αλλά και των μεγάλων!).
• Οι επισκέψεις σε ηλικιωμένους συγγενείς είναι το καλύτερο δώρο που μπορείτε να τους κάνετε. Αν μιλήσετε μαζί τους για το οικογενειακό παρελθόν κι επικεντρωθείτε σε αυτό αντί για τα τωρινά τους προβλήματα, θα νιώσετε κι εσείς καλύτερα.
• Στείλτε κάρτες, e-mail με ευχές ή τηλεφωνήστε σε φίλους και γνωστούς. Εμπλέξτε και τα παιδιά σας σε αυτή τη διαδικασία.
• Ξεκινήστε κάτι σημαντικό για τη δική σας οικογένεια, είτε αυτό είναι να κάνετε τα γλυκά μαζί με τα παιδιά σας είτε να πάτε μαζί τους στο ζαχαροπλαστείο για να τα αγοράσετε, δημιουργώντας όμως μια αίσθηση μοναδικότητας στη δραστηριότητα.

*Η Δρ Λίζα Βάρβογλη είναι επιστημονική συνεργάτις της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Πανεπιστημίου Harvard, των ΗΠΑ.

health.in.gr