Πόνος και αναλγητικά φάρμακα: Τι πρέπει να προσέξετε

Ο πόνος (το άλγος) είναι μία δυσάρεστη αισθητηριακή και συγκινησιακή εμπειρία που προκαλείται από πραγματική ή πιθανή βλάβη στον οργανισμό και σηματοδοτεί μια διαταραχή που είναι ανάγκη να αντιμετωπιστεί. Ο πάσχων καταφεύγει τότε σε αναλγητικά φάρμακα. Τι είναι όμως αυτά και τι πρέπει να γνωρίζουμε πριν τα χρησιμοποιήσουμε;

Η βιολογική σκοπιμότητα του άλγους (πόνου) θα μπορούσε να καθοριστεί από την ιστορική φράση του Ποσειδωνίου: «Αν και είσαι πόνε οχληρός, ουδέποτε θα πω ότι είσαι κακό». Ο πόνος πραγματικά διεγείρει το άτομο που υποφέρει και δυσφορεί ώστε να αμυνθεί. Αλλωστε και η ετυμολογία της λέξης άλγος πρέπει να συνδέεται με το ρήμα «αλέγω» δηλαδή «μεριμνώ, φροντίζω», προκαλούμαι να αντιδράσω για να παραμείνω υγιής. Ο πόνος είναι μια εκδήλωση, στην οποία συμμετέχει η εμπειρία, είναι συνεπώς υποκειμενικός, ενώ η αίσθησή του παραμένει στη μνήμη εκείνου που τον ένιωσε.

Πολλοί άνθρωποι αναφέρουν «ότι πονούν» χωρίς όμως να έχει επιβεβαιωθεί κάποια βλάβη σε κάποιο όργανό τους ή να έχουν κάποιο παθοφυσιολογικό πρόβλημα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο πόνος οφείλεται σε ψυχολογικά αίτια.
Σε όλες τις εκδηλώσεις πόνου, εκτός από την αναζήτηση για τη διάγνωση της αιτίας, την ενδεχόμενη βλάβη και ακολούθως τη θεραπεία, ο ασθενής έχει την άμεση ανάγκη να ανακουφιστεί με οποιοδήποτε μέσο και, κυρίως, με αναλγητικά φάρμακα.

Λίγα λόγια για τα αισθητήρια του πόνου

Τα αισθητήρια όργανα του πόνου είναι γυμνές νευρικές απολήξεις που βρίσκονται σχεδόν σε κάθε ιστό του σώματος. Οι νευρικές αυτές ίνες (οι οποίες είναι δύο ειδών και ταξινομούνται ανάλογα με την ταχύτητα μεταφοράς του ερεθίσματος) οδηγούν το ερέθισμα στον εγκέφαλο, ο οποίος με τη σειρά του το αντιλαμβάνεται, το επεξεργάζεται και αντιδρά.

.
Τα ερεθίσματα που είναι πολύ οδυνηρά προκαλούν αντιδράσεις που συνοδεύονται από ισχυρή συναισθηματική φόρτιση. Ο εγκέφαλος τα συγκρίνει με προηγούμενες εμπειρίες του, που μεταφέρονται μέσω ειδικών κυκλωμάτων του εγκεφάλου και μπορούν δευτερογενώς να προκαλέσουν συναισθήματα ευχάριστα (όπως πόνος τοκετού) ή δυσάρεστα. Ωστόσο, από τη φύση του ο πόνος είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα. Επειδή, όμως, είναι πάντα υποκειμενικός, η έντασή του δεν αντιστοιχεί με τη βαρύτητα της βλάβης στον οργανισμό.

Τα είδη του πόνου και τα αναλγητικά φάρμακα

Πολλές φορές πρέπει κανείς να διαφοροποιήσει το είδος του πόνου:
Ο σωματικός πόνος αφορά στους μυς, τα οστά, τα δόντια, το κρανίο, τις αρθρώσεις.
Από την άλλη, ο σπλαχνικός πόνος σχετίζεται με τα μη σκελετικά μέρη του σώματος, όπως το στομάχι, το έντερο και η κύστη.
Αλλου είδους πόνος είναι η νευραλγία, που ακολουθεί την πορεία ενός νεύρου, και η νευρίτις, δηλαδή η φλεγμονή ενός ή περισσότερων νεύρων.

Αναλγησία ονομάζεται η αναστολή του πόνου, χωρίς όμως να επηρεάζεται η συνείδηση του ασθενή, όπως θα συνέβαινε με την αναισθησία.
Τα αναλγητικά είναι φάρμακα που απαλύνουν τον πόνο, μολονότι συνεχίζει να υπάρχει η αιτία που τον προκάλεσε.
Η φαρμακολογία τα κατατάσσει σήμερα σε δύο μεγάλες κατηγορίες:
1. Στα φάρμακα της ομάδας της μορφίνης, που έχουν ως χημικό σκελετό μια σύνθεση που ονομάζουμε στεροειδή δακτύλιο
2. Στα φάρμακα που δεν είναι στεροειδικού τύπου, τα Μη Στεροειδή Αναλγητικά (ΜΣΑΦ)

Η βασική διαφορά των στεροειδών από τα μη στεροειδή αναλγητικά είναι κυρίως ότι τα πρώτα προκαλούν φαρμακευτική εξάρτηση, καθιστώντας τον οργανισμό «υποχείριο» που δεν μπορεί να διακόψει τη χρήση τους. Συνεπώς, όσο περνά ο καιρός είμαστε υποχρεωμένοι να αυξάνουμε τη δοσολογία για να έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα. Σε περίπτωση που τα διακόψει κανείς, εμφανίζονται πολύ δυσάρεστα συμπτώματα -τα λεγόμενα συμπτώματα «στέρησης»- που δεν σταματούν αν ο ασθενής δεν πάρει τη «δόση» του.

1. Χρησιμοποιούμε τα στεροειδή αναλγητικά για να ανακουφίσουμε τον ασθενή από τον πόνο που νιώθει σε σοβαρές καταστάσεις, όπως το έμφραγμα του μυοκαρδίου, ο καρκίνος, ή το άλγος ύστερα από εγχείρηση.

Η μορφίνη είναι το «μητρικό» φάρμακο της ομάδας αυτής και προέρχεται από το όπιο. Συγγενή της φάρμακα είναι η κωδεΐνη, η ηρωίνη, η δεξτροπροποξυφαίνη (Romidon), η ναλβουφίνη (Nubain), η πεθιδίνη (Meperidine), η μεθαδόνη, η πενταζοκίνη (Fortal), η φαιντανύλη (Durogesic), καθώς και οι συνδυασμοί τους με άλλα αναλγητικά -όπως το Lonarid-Ν, το Lonalgal κ.ά.

Οι γιατροί χορηγούν τα συγκεκριμένα φάρμακα με ειδική συνταγή ναρκωτικών και για ορισμένη περίοδο.

2. Τα μη στεροειδή αναλγητικά έχουν παράλληλα και αντιφλεγμονώδη (αντιφλογιστική) και αντιπυρετική ενέργεια. Ο μηχανισμός δράσης τους, στα περισσότερα σημεία του, έχει αποκαλυφθεί:
Γνωρίζουμε ότι, όταν ένα κύτταρο «τραυματιστεί» και υποστεί βλάβη, δημιουργούνται σε αυτό αλγογόνες και άλλες ουσίες που, μαζί με ενώσεις ή ιόντα, προκαλούν τα συμπτώματα της φλεγμονής (πόνο, οίδημα, ερυθρότητα και θερμότητα-πυρετό). Οι κυριότερες από αυτές τις ουσίες είναι οι προσταγλανδίνες. Για να συντεθούν αυτές, παρεμβαίνουν ένζυμα στα διάφορα στάδια του σχηματισμού τους που διαφέρουν σε πολλούς ιστούς. Το κυριότερο ένζυμο είναι η διαφόρων μορφών κυκλοξυγενάση (κυκλοξυγενάση I-COX I και η κυκλοξυγενάση II-COX II).

Τα μη στεροειδή αναλγητικά, λοιπόν, αναστέλλουν τη δράση των κυκλοξυγενασών, παρεμποδίζοντας την παραγωγή των προσταγλανδινών. Για το λόγο αυτό, η συγκεκριμένη κατηγορία φαρμάκων έχει αναλγητικές, αντιφλογιστικές και αντιπυρετικές ιδιότητες, και χρησιμοποιείται ευρύτατα ως θεραπευτική αγωγή. Τα παλαιότερα και πιο ασφαλή από τα φάρμακα αυτά είναι το ακετυλοσαλικυλικό οξύ και η παρακεταμόλη (ακεταμινοφαίνη).

health.in.gr