Αύξηση των αυτοκτονιών στην Ελλάδα εν καιρώ οικονομικής κρίσης

Αν και η Ελλάδα κατέχει από τους χαμηλότερους δείκτες αυτοκτονιών στην Ευρώπη, την περίοδο της οικονομικής κρίσης έχει καταγραφεί μικρή αύξηση των περιστατικών. Οι άνδρες αυτοκτονούν συχνότερα, συγκριτικά με τις γυναίκες, ενώ οι τελευταίες κάνουν περισσότερες απόπειρες αυτοκτονίας. Η χώρα μας παρουσιάζει έλλειμμα υποδομών πρόληψης και αντιμετώπισης των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών, καθώς η υλοποίηση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της διαβούλευσης του σχετικού σχεδίου νόμου.

Κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου που παραχώρησε η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία με αφορμή την επιστημονική ημερίδα «Η πρόληψη των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών σε περίοδο κοινωνικο-οικονομικής κρίσης» (που διοργανώνει το Σάββατο 10 Σεπτεμβρίου, 9.30-15.30 στην αίθουσα συγκεντρώσεων του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών, οδός Σεβαστουπόλεως 113, Αθήνα), ο Βασίλης Κονταξάκης, καθηγητής Κλινικής και Κοινωνικής Ψυχιατρικής ΕΚΠΑ σκιαγράφησε την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά.

«Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά αποτελεί πολύπλευρο, πολύπλοκο και δυσεπίλυτο κοινωνικοψυχοβιολογικό φαινόμενο. Στις μέρες μας οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές παρουσιάζουν αυξητικές τάσεις σχεδόν σε όλες τις χώρες που βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής κρίσης. Βέβαια, η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ αυτών των χωρών παρουσιάζοντας στα χρόνια της κρίσης μια αύξηση των αυτοκτονιών και ανάλογη αύξηση των αποπειρών αυτοκτονίας».

Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, το 2013 καταγράφηκαν 532 αυτοκτονίες και το 2014 565, με τους ειδικούς να τονίζουν ότι τα πραγματικά νούμερα μπορεί να είναι διπλάσια, αφού πολλές αυτοκτονίες δεν δηλώνονται για κοινωνικούς και θρησκευτικούς λόγους.

Σύμφωνα με διεθνή στοιχεία, κάθε χρόνο καταγράφονται περισσότερες από 1.000.000 αυτοκτονίες παγκοσμίως, μια αυτοκτονία πραγματοποιείται κάθε 20 δευτερόλεπτα ενώ μια απόπειρα πραγματοποιείται κάθε δευτερόλεπτο. Έτσι, η αυτοκτονία σήμερα συγκαταλέγεται μεταξύ των δέκα συχνοτέρων αιτιών θανάτου στο σύνολο του πληθυσμού και ανάμεσα στις τρεις συχνότερες αιτίες θανάτου για τους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες.

Μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο International Journal of Social Psychiatry, για τις αυτοκτονίες στην Ελλάδα την περίοδο 1992-2012, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ενώ το διάστημα 1992-2008 καταγράφεται ετήσια μείωση στις αυτοκτονίες, μετά το 2009 παρατηρείται ετήσια αύξηση, τόσο στους άνδρες, όσο και στις γυναίκες. Συγκεκριμένα,το διάστημα 2009-2012 αυξήθηκαν οι αυτοκτονίες τόσο στο σύνολο του πληθυσμού όσο και στους άνδρες, κατά 28,99% και 23,75% αντίστοιχα.

Προηγούμενη μελέτη που είχε συγκρίνει τα ποσοστά αυτοκτονιών την περίοδο 2001-2007 πριν την οικονομική κρίση και κατά τη διάρκεια της (2008-2011), έδειξε αύξηση κατά την κρίση κατά 27,2% και στους άνδρες κατά 26,9%. Στατιστικά σημαντική αύξηση των ποσοστών αυτοκτονίας παρατηρήθηκε στους άνδρες ηλικίας 30-34, 45-49, 50-54 και 60-64 ετών, ενώ δεν προέκυψε στατιστικά σημαντική διαφορά τα ποσοστά αυτοκτονιών στις αντίστοιχες ηλικιακές ομάδες γυναίκων.

Επίσης, μια άλλη πρόσφατη μελέτη για τα αίτια των αυτοκτονιών στα χρόνια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα έδειξε ότι υπάρχει σημαντική σχέση μεταξύ της ανεργίας στους άνδρες και των αυτοκτονιών στις ηλικιακές ομάδες των 15-64 ετών. Ανάλογος συσχετισμός δεν εντοπίστηκε στο δίπολο γυναίκα-ανεργία.

«Η αύξηση της ηλικίας συντελεί σε αύξησης της πιθανότητας αυτοκτονίας, αυτοκτονικού ιδεασμού και απόπειρας αυτοχειρίας. Φυσικά ο ιδεασμός μπορεί να είναι παροδικός, η απόπειρα είναι μια σοβαρή ένδειξη. Σκεφτείτε ότι, για κάθε 1 αυκτονονία έχουν προηγηθεί κατά μέσο όρο 20 απόπειρες. Οι άνδρες αυτοκτονούν συχνότερα, ενώ οι γυναίκες κάνουν περισσότερες απόπειρες» εξήγησε ο κ. Κονταξάκης.

Φυσικά, οι ψυχικές διαταραχές αποτελούν ισχυρό παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς. Ασθενείς με μείζονα κατάθλιψη έχουν δείκτη θνησιμότητας από αυτοκτονία της τάξης του 15%-20% ενώ ασθενείς με ψυχώσεις (σχιζοφρένεια) έχουν δείκτες της τάξης 5%-10%.

Στα παιδιά οι αυτοκαταστροφικές πράξεις είναι εξαιρετικά σπάνιες, ενώ στους εφήβους και στους νεαρούς ενήλικες η αυτοκτονική συμπεριφορά εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους λόγω της ειδικής ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης της ηλικίας αυτής και συχνά σχετίζεται με συγκρουσιακές καταστάσεις σε κοινωνικό επίπεδο.

Οι ηλικιωμένοι εμφανίζουν υψηλούς δείκτες αυτοκτονιών, γεγονός που αποδίδεται στη συχνή συνύπαρξη σοβαρών σωματικών νοσημάτων που συνυπάρχουν με κατάθλιψη (π.χ. καρδιοπάθειες, καρκίνος, Πάρκινσον κ.α.) αλλά και στο γεγονός ότι η κατάθλιψη στους ηλικιωμένους συχνά εκφράζεται με σωματικά ενοχλήματα και όχι λεκτικά με αποτέλεσμα τη δυσκολία αντιμετώπισής της.

Στις μέρες μας συζητείται πολύ η σχέση των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών με τα τροχαία ατυχήματα. Όπως είναι γνωστό, η Ελλάδα κατέχει μια από τις τελευταίες θέσεις στον ευρωπαϊκό χάρτη σε σχέση με τις αυτοκτονίες είναι όμως στις πρώτες θέσεις σε σχέση με τα τροχαία ατυχήματα. Υποστηρίζεται ότι κάποια από αυτά τα τροχαία ατυχήματα (π.χ. όταν ο οδηγός είναι μόνος, οδηγεί με υπερβολική ταχύτητα υπό την επήρεια οινοπνευματωδών), ενδεχομένως αποτελούν αυτοκτονικές συμπεριφορές (παρα-αυτοκτονίες ) οι οποίες όμως ποτέ δεν καταγράφονται ως αυτοκτονίες.

Οι ψυχίατροι εξηγούν ότι στη σύγχρονη εποχή δεν είναι αμελητέος και ο ρόλος των ΜΜΕ και του διαδικτύου σε σχέση με τις αυτοκτονίες καθώς μπορεί να λειτουργήσει θετικά ή και αρνητικά. Η σωστή ενημέρωση ενός τραγικού συμβάντος αυτοκτονίας μπορεί να αποτρέψει από άλλες ενέργειες ενώ αν δεν συμβεί αυτό μπορεί να υπάρξουν αντίθετα αποτελέσματα. Το ίδιο μπορεί να συμβεί με το διαδίκτυο οπού, όπως είναι γνωστό, υπάρχουν ισότοποι που προτρέπουν σε ενέργειες τέτοιου τύπου.

«Το σύνθετο πρόβλημα των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών είναι λογικό να αντιμετωπίζεται με πολύπλευρες παρεμβάσεις, τόσο βιολογικές (σταθεροποιητικά του συναισθήματος φάρμακα κ.α.) όσο και ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις που στοχεύουν στην κοινωνική υποστήριξη των ατόμων, στη μείωση της ανεργίας και της εργασιακής ανασφάλειας, στη μείωση της φτώχειας κ.τ.λ.» σημείωσε ο κ. Κονταξάκης.

Πρόσθεσε επίσης ότι, η Ελλάδα παρουσιάζει έλλειψη οργανωμένων υποδομών πρόληψης και αντιμετώπισης των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών. Αν και τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας, όπως αυτή της Κλίμακας παρέχουν κάποιου είδους βοήθεια, η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία εδώ και χρόνια έχει προτείνει τη σύσταση ολοκληρωμένων Μονάδων (τηλεφωνική γραμμή βοήθειας, κινητή μονάδα παρέμβασης, αξιολόγηση συμπεριφοράς, ανάληψη δράσης) σε επίπεδο ΕΣΥ και Πανεπιστημίων, αλλά χωρίς να έχει γίνει κάτι απτό.

Η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία πιστεύει ότι «οι προγραμματισμένες ενέργειες της Πολιτείας σε σχέση με την μείωση των κοινωνικών παραγόντων που επεισέρχονται στην αιτιοπαθογένεια των ενεργειών αυτοκαταστροφής και οι στοχευμένες προληπτικές δράσεις στις ομάδες υψηλού κινδύνου (π.χ. άτομα με χρόνιες ψυχικές παθήσεις ή/και σωματικές παθήσεις) μπορεί να μειώσει τις δραματικές συνέπειες των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών».

Μαίρη Μπιμπή

health.in.gr