Κ. Ι. Γουργουλιάνης: Η φυματίωση «έρχεται» μαζί με τη φτώχεια

Η φτωχοποίηση της ελληνικής κοινωνίας στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, οι προσφυγικές ροές και οι αδυναμίες του Εθνικού Συστήματος Υγείας δημιουργούν εύλογη ανησυχία για επανεμφάνιση ασθενειών που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν εξαφανισμένα. Ο Κωνσταντίνος Ι. Γουργουλιάνης*, καθηγητής Πνευμονολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, μιλά στο in.gr για την φυματίωση στην Ελλάδα.

Κύριε καθηγητά, η φυματίωση αποτελεί ασθένεια ταμπού για την οποία οι πάσχοντες σπάνια μιλούν ανοιχτά. Τα κρούσματα φυματίωσης είναι σπάνια πια στις μέρες στην Ελλάδα ή μήπως όχι;

Δυστυχώς ακόμα και στις μέρες μας η φυματίωση αποτελεί προκατάληψη. Αρκετοί από τους ασθενείς με φυματίωση, ιδιαίτερα μεγαλύτερης ηλικίας, δηλώνουν στο γιατρό τους ότι θα προτιμούσαν να είχαν νοσήσει από καρκίνο. Επομένως τα κρούσματα φυματίωσης στη χώρα μας υποδηλώνονται. Σε μια περιοχή όπως η Θεσσαλία, που δραστηριοποιείται η Πνευμονολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας νοσηλεύονται περίπου 50 ασθενείς με φυματίωση, ετησίως. Εκτιμώ ότι άλλοι τόσοι διαγιγνώσκονται και θεραπεύονται από ιδιώτες Πνευμονολόγους. Αυτά τα κρούσματα αντιστοιχούν σε ένα πληθυσμό 600.000 κατοίκων. Επομένως, έχουμε περίπου 1.500 νέους ασθενείς με φυματίωση κάθε χρόνο στη χώρα μας.

Για τί ασθενείς πρόκειται και που αποδίδεται η επανεμφάνιση της νόσου;

Αφορούν τον γενικό πληθυσμό, κυρίως νέους ενήλικες και υπερήλικες. Υπεύθυνη είναι η φτωχοποίηση της ελληνικής κοινωνίας, η οικονομική καταστροφή της μεσαίας τάξης που βλέπουμε να γίνεται καθημερινά. Οι νέοι ενήλικες αναγκάζονται να δουλεύουν πολλές ώρες σε αντίξοες συνθήκες και οι υπερήλικες ζουν δύσκολα με χαμηλές συντάξεις υποστηρίζοντας οικονομικά τους άνεργους της οικογένειας.

Αναφέρετε προηγουμένως ότι υπάρχει κοινωνική προκατάληψη απέναντι στην φυματίωση. Συνεπώς, πώς είμαστε βέβαιοι ότι εντοπίζονται όλα τα κρούσματα;

Δυστυχώς, δεν εντοπίζονται όλα τα κρούσματα φυματίωσης. Σε ένα σύστημα υγείας που πάσχει, κυρίως, η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και λειτουργούν ανεπαρκώς οι δομές πρόληψης, έγκαιρης διάγνωσης αλλά και επιτηρούμενης θεραπευτικής αγωγής η διάγνωση συχνά καθυστερεί. Αυτό το διάστημα ο ασθενής είναι μεταδοτικός και θέτει σε κίνδυνο τους συνανθρώπους στο περιβάλλον του.

Η προσφυγική ροή έχει δημιουργήσει εύλογες ανησυχίες για «απειλές» της δημόσιας υγείας. Έχουν αναφερθεί κρούσματα φυματίωσης σε μεταναστευτικούς-προσφυγικούς πληθυσμούς; Υπάρχει ουσιαστική απειλή για επιδημία φυματίωσης;

Τα κρούσματα φυματίωσης στην Ελλάδα είναι πιο συχνά σε Έλληνες. Φαίνεται, όμως, ότι η φυματίωση αυξάνεται στους μετανάστες χρόνο με το χρόνο. Διαφωνώ με τον πανικό και την αγωνία αρκετών συμπολιτών μας για «υγειονομική βόμβα» και αυξημένο κίνδυνο φυματίωσης από τους πρόσφυγες. Έχουμε νοσηλεύσει αρκετούς πρόσφυγες με λοιμώξεις αναπνευστικού, κυρίως πνευμονίες, σε ταλαιπωρημένους ανθρώπους, όχι όμως ακόμα φυματίωση. Θεωρώ, όμως, ότι εάν συνεχισθούν οι συνθήκες της προσφυγιάς, δηλαδή, συγχρωτισμός, κακές συνθήκες υγιεινής υποσιτισμός, τότε κρούσματα φυματίωσης, είναι σίγουρα αναμενόμενα.

Οι υποδομές στην Ελλάδα είναι επαρκείς για την αντιμετώπιση των κρουσμάτων φυματίωσης;

Τον καιρό της κρίσης δεν υπάρχουν Πνευμονολογικές κλινικές στα περισσότερα νομαρχιακά νοσοκομεία της χώρας. Οι θάλαμοι αρνητικής πίεσης για τη νοσηλεία κυρίως ασθενών με ανθεκτική φυματίωση σπανίζουν. Τα αντιφυματικά ιατρεία όπου λειτουργούν, δεν στελεχώνονται όπως θα έπρεπε με αρκετούς πνευμονολόγους, επισκέπτες υγείας και νοσηλευτές. Οι διευθύνσεις Υγείας δεν έχουν αρκετό προσωπικό για να κάνουν έλεγχο περιβάλλοντος όταν παρουσιασθεί ένα νέο κρούσμα φυματίωσης. Τους τελευταίους μήνες υπήρχε επίσης έλλειψη φυματίνης για την εκτέλεση δερμοαντίδρασης Mantoux, ενός σημαντικού εργαλείου για τη διάγνωση της φυματίωσης.

Παγκοσμίως, υπάρχει ανησυχία για τις ανθεκτικές μορφές της φυματίωσης. Έχουν καταγραφεί τέτοια περιστατικά στην Ελλάδα; Ποιο είναι το θεραπευτικό πρωτόκολλο αντιμετώπισης τους;

Ένα σημαντικό πρόβλημα σήμερα της φυματίωσης είναι η ανθεκτικότητα του μυκοβακτηριδίου στα αντιφυματικά φάρμακα. Συμβαίνει συχνότερα σε μετανάστες, από τα Βαλκάνια και τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Έχουν καταγραφεί τέτοια κρούσματα στη χώρα μας. Απαιτούν θεραπεία για μεγάλο διάστημα, λήψη πολλών φαρμάκων και ίσως νοσηλεία για διάστημα πολλών μηνών. Υπάρχει στο Νοσοκομείο «Σωτηρία» ένα δραστήριο τμήμα για την αντιμετώπιση αυτών των ασθενών.

Υπάρχει μέριμνα για την μακροχρόνια παρακολούθηση των ασθενών με φυματίωση;

Σκεφθείτε έναν ασθενή με φυματίωση που ζει σε ένα δωμάτιο ενός υπογείου, υποβαθμισμένης περιοχής με αρκετούς αλλοδαπούς μαζί, χωρίς να είναι ασφαλισμένος ή ένα κρούσμα σε έναν φυλακισμένο που ζει σε ένα θάλαμο με δεκάδες άλλους και όταν αποφυλακίζεται επιστρέφει στο περιβάλλον του χωρίς καμία οικονομική υποστήριξη. Εάν λειτουργούσαν οι δομές υγείας θα έπρεπε να υπήρχε επιτήρηση και επισκέπτες υγείας να τον παρακολουθούν και να φρόντιζαν για την λήψη της αγωγής του και τον έλεγχο των ανθρώπων που βρίσκονται μαζί του.

Οι υποδομές (κλινικες, ιατρεία, διαγνωστικά εργαλεία κ.α.) του ΕΣΥ επαρκούν για την αποτελεσματική διαχείριση των κρουσμάτων φυματίωσης;

Το επιστημονικό δυναμικό της χώρας μας στο χώρο της Πνευμονολογίας είναι πολύ υψηλό, τόσο στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Η Πνευμονολογία προέρχεται από την Φυματολογία και δεν είναι σπάνιο αρκετοί μετανάστες που έζησαν σε αρκετές χώρες της Ευρώπης και είχαν συμπτώματα φυματίωσης, να διαγιγνώσκονται τελικά από Έλληνες Πνευμονολόγους. Πρέπει άμεσα να καταγραφεί η εμβολιαστική κάλυψη των ανθρώπων που βρίσκονται στη χώρα μας και να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης. Πρέπει να ετοιμασθούμε να αντιμετωπίσουμε ακόμα και κρούσματα ανθεκτικής φυματίωσης σε κάποιο καταυλισμό.

Υπάρχουν προληπτικά μέτρα έναντι της φυματίωσης;

Η φυματίωση «έρχεται» μαζί με τη φτώχεια, τη μετανάστευση, τον υποσιτισμό, τις κακές συνθήκες υγιεινής, το συγχρωτισμό, την κατάρρευση του συστήματος υγείας, τους πολέμους. Αυτό συνέβαινε πάντα, αυτό διδάσκει η ιστορία της ιατρικής, αυτή την περιπέτεια ζούμε τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Η ελπίδα ότι η φυματίωση θα εξαφανίζονταν, όπως μας δίδασκαν στα φοιτητικά μας χρόνια τη δεκαετία του 1970, δυστυχώς δεν επιβεβαιώθηκε, γιατί δεν αντιμετωπίσθηκαν όλοι οι παράγοντες που ευνοούν τη διάδοση της.

Το εμβόλιο σε τι ποσοστό γίνεται στην Ελλάδα;

Στην Ελλάδα είναι υποχρεωτικός ο αντιφυματικός εμβολιασμός στην ηλικία των 6 ετών, δηλαδή στην πρώτη δημοτικού. Δυστυχώς, στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης και της εγκατάλειψης των δομών υγείας η εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών είναι ελλιπής. Στην επιστημονική κοινότητα έχει αναπτυχθεί τελευταία μια συζήτηση για την αναγκαιότητα του εμβολιασμού και την ηλικία εκτέλεσης του. Με βάση τα αυξανόμενα κρούσματα φυματίωσης στη χώρα μας, η προσωπική μου άποψη είναι ότι ο εμβολιασμός πρέπει να γίνεται στο πρώτο έτος της ζωής. Έτσι προλαμβάνεται και η φυματιώδης μηνιγγίτιδα.

Πιστεύετε ότι, δεδομένων των συνθηκών στην Ελλάδα (προσφυγικό, οικονομική κρίση, αύξηση των μεταναστών) ότι θα πρέπει να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα για τη θωράκιση της χώρας έναντι της φυματίωσης;

Το πρόβλημα της φυματίωσης είναι διεθνές και ελληνικό στις μέρες μας, αλλά κυρίως βαθιά πολιτικό. Τα λοιμώδη νοσήματα τρομάζουν την ανθρωπότητα. Κατά καιρούς οι επιδημίες σκοτώνουν εκατομμύρια ανθρώπους. Ασχολούμαστε καλώς με το AIDS, τον ιό του Δυτικού Νείλου, τον ιό Ζίκα, αλλά η φυματίωση μεταδίδεται αερογενώς, δηλαδή με την αναπνοή, πολύ εύκολα, μεταξύ ταλαιπωρημένων συνανθρώπων μας. Η Πολιτεία πρέπει άμεσα να κατανοήσει το μέγεθος του προβλήματος και να δώσει προτεραιότητα στην υποστήριξη των δομών υγείας.

Γνωρίζετε αν έχει τεθεί κάποια πρόταση υπόψη του υπουργείου Υγείας και των συναρμόδιων φορέων (ΚΕΕΛΠΝΟ, ΕΣΥ, επιστημονικές εταιρείες κ.α.);

Έχω υπόψη μου δεκάδες προτάσεις από την Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία τα τελευταία πολλά χρόνια για την αντιμετώπιση του προβλήματος της φυματίωσης. Υπήρχε ακόμα μια κοστολογημένη μελέτη από μια ομάδα με συντονιστή τον καθηγητή Σταύρο Κωνσταντόπουλο που υιοθετήθηκε αλλά δεν εφαρμόσθηκε ποτέ από το Υπουργείο Υγείας μερικά χρόνια πριν. Η επιστημονική κοινότητα έβλεπε το πρόβλημα να έρχεται, αλλά διαχρονικά το Υπουργείο Υγείας δεν προετοιμάσθηκε. Σε όσους αρέσει η ιστορία της ιατρικής θυμίζω ότι σε αντίστοιχες καταστάσεις στο παρελθόν το κράτος έκανε έκκληση σε χορηγούς, εθελοντές και πρόσφατα σε «αλληλέγγυους». Όμως, η αντιμετώπιση της φυματίωσης χρειάζεται στρατηγική, αφού πρώτα αποτελέσει επιλογή της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Υγείας.

Μαίρη Μπιμπή


* Ο Κωνσταντίνος Ι. Γουργουλιάνης είναι καθηγητής Πνευμονολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Ιδρυτής και διευθυντής της Πνευμονολογικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας που νοσηλεύει 1.500 περίπου ασθενείς ετησίως, ενώ στα ιατρείας της εξετάζονται περισσότεροι από 10.000. Έχει οργανώσει δεκάδες προγράμματα προσυμτωματικού ελέγχου στην Κεντρική Ελλάδα. Διευθύνει ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα στην «Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας». Έχει γράψει περισσότερα από 320 άρθρα στη διεθνή βιβλιογραφία με 6.000 αναφορές περίπου, κεφάλαια σε βιβλία Πνευμονολογίας που διδάσκονται στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Διετέλεσε πρόεδρος της Ελληνικής Πνευμονολογίας Εταιρείας για δύο θητείες αντιπρύτανης έρευνας και Πρύτανης στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

health.in.gr