Γυαλιά ηλίου: Πότε οι φακοί σας προσφέρουν πραγματική προστασία;

Γράφουν οι: Σωτήρης ΠλαΐνηςMSc, PhD FBCLA* και Eυτυχία Φελώνη, MSc**

Ο ήλιος, ειδικά στη χώρα μας, αποτελεί πηγή ζωής και ενέργειας, εμπλουτίζοντας τον οπτικό μας κόσμο με χρώματα και σημαντικές αισθητικές εμπειρίες. Εκτός, όμως, από το «ορατό» μέρος του φάσματός του, που ενεργοποιεί την αντίληψη της όρασης και κυρίως τη χρωματική όραση, ο ήλιος εκπέμπει τόσο υπέρυθρη ακτινοβολία (infrared-IR), υπεύθυνη για τη θερμότητα, όσο και υπεριώδη ακτινοβολία (Ultraviolet-UV), η οποία δεν είναι ορατή, αλλά σε πολύ υψηλή ένταση είναι πιθανόν να γίνει. Ένα σημαντικό μέρος της υπεριώδους ακτινοβολίας (UVA) δε φτάνει στην επιφάνεια της γης, γιατί απορροφάται πλήρως από το προστατευτικό φράγμα του ατμοσφαιρικού όζοντος στην ανώτερη ατμόσφαιρα που επίσης εξασθενεί και την ακτινοβολία UVΒ.

Τα επίπεδα έκθεσης των οφθαλμών στην υπεριώδη ακτινοβολία (UVB, UVC) εξαρτώνται από τοπικούς και εποχιακούς παράγοντες. Για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι όταν ο ήλιος βρίσκεται χαμηλά στον ορίζοντα, η απορρόφηση και η σκέδαση είναι πολύ μεγαλύτερες, με αποτέλεσμα πολύ λιγότερη UVB να φτάνει στο έδαφος. Γι’ αυτό το λόγο στην Ελλάδα, ειδικά κατά το θερινό ηλιοστάσιο, η έκθεση σε UVB είναι πολύ μεγαλύτερη (κατά 10 περίπου φορές) το μεσημέρι σε σχέση με το απόγευμα. Επιπλέον, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι τα σύννεφα προκαλούν ασθενέστερη απορρόφηση της ακτινοβολίας σε χαμηλά σε σχέση με υψηλά μήκη κύματος, με αποτέλεσμα τα επίπεδα UVB να παραμένουν σχετικά υψηλά, ακόμη και όταν ο ουρανός είναι συννεφιασμένος.

Η ακτινοβολία, πριν φθάσει στον αμφιβληστροειδή, στο νευρωνικό χιτώνα των οφθαλμών μας και «ενεργοποιήσει» τους φωτοϋποδοχείς, σκεδάζεται απότα ιδιαίτερα ανατομικά χαρακτηριστικά του κάθε προσώπου (σχήμα και θέση των ματιών, βλέφαρα, βλεφαρίδες), ενώ απορροφάται (φιλτράρεται) από τις δομές του οφθαλμού, όπως τη δακρυϊκή στιβάδα, τον κερατοειδή χιτώνα, τον κρυσταλλοειδή φακό (που περιέχει χρωστικές ουσίες που απορροφούν την πλειοψηφία των φωτονίων της υπεριώδους) και τη χρωστική της ωχράς. Αν και η εκλεκτική απορρόφηση των φωτονίων με υψηλή ενέργεια προστατεύει τον αμφιβληστροειδή, μια μικρή ποσότητα UVA ακτινοβολίας ίσως φτάνει στον αμφιβληστροειδή, ιδιαίτερα σε μικρές ηλικίες όπου ο κρυσταλλοειδής φακός εμφανίζει αυξημένη διαπερατότητα και η κόρη του οφθαλμού είναι σχετικά μεγάλη, επιτρέποντας την είσοδο περισσότερου φωτός.

Ως αποτέλεσμα, η μακροχρόνια έκθεση στην υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία συσχετίζεται με μια σειρά από οφθαλμικές παθήσεις, όπως την εμφάνιση πρώιμου καταρράκτη, ενώ είναι πιθανό να προκαλέσει καλοήθη εξογκώματα στην οφθαλμική περιοχή, καρκίνο των βλεφάρων και της επιδερμίδας γύρω από τα μάτια και φωτοκερατίτιδα (προσωρινό αλλά επώδυνο έγκαυμα τoυ πρόσθιoυ χιτώνα του οφθαλμού, του κερατοειδή), ενώ αποτελεί σήμερα και παράγοντα κινδύνου για την εκφύλιση της ωχράς κηλίδας.

Η έννοια της «προστασίας» στα γυαλιά ηλίου

Είναι προφανές ότι για την πλήρη προστασία του οφθαλμού από την έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία είναι απαραίτητη η χρήση γυαλιών ηλίου με κατάλληλους φακούς που ιδανικά θα απορροφούσαν όλη την υπεριώδη και την υπέρυθρη ακτινοβολία και θα άφηναν να διαπεράσει ένα ποσοστό του ορατού φάσματος, ανάλογα με τα επίπεδα περιβαλλοντικών αναγκών (Plainis and Feloni, 2015).

Φακοί με εκλεκτικά επίπεδα απορρόφησης προϋποθέτουν τη χρήση αρκετών φίλτρων, είναι σχετικά δαπανηροί αλλά προσφέρουν τη βέλτιστη προστασία, εξασφαλίζοντας μία σειρά από αναγκαίες προϋποθέσεις, όπως:

• να μειώνουν ικανοποιητικά το ορατό φως ώστε να περιορίζεται αισθητά η δυσφορία στην αντηλιά,
• να φιλτράρουν πλήρως την υπεριώδη ακτινοβολία που εισέρχεται στον οφθαλμό, συμπεριλαμβανομένης και εκείνης από πλάγιες κατευθύνσεις, ιδιαίτερα σε περιβάλλοντα με αυξημένη ένταση ηλιακής ακτινοβολίας,
• να είναι απαλλαγμένοι από οπτικές παραμορφώσεις ώστε να μην επηρεάζουν την ευκρίνεια της όρασης, προκαλώντας δυσφορία,
• να είναι απαλλαγμένοι από πρισματική ισχύ, καθώς η ύπαρξή της θα μπορούσε να προκαλέσει λανθασμένη εκτίμηση αποστάσεων, διπλωπία ή ζαλάδα,
• να έχουν πολωτικούς φακούς, σε συνθήκες που απαιτείται εξασθένηση της εκθαμβωτικής αντανάκλασης που προκαλείται από οριζόντιες επιφάνειες (θάλασσα, χιόνι),
• να μην έχουν υπερβολική σκουρότητα: Είναι γνωστό ότι οι υπερβολικά σκουρόχρωμοι φακοί είναι επικίνδυνοι κατά τη διάρκεια της οδήγησης, καθώς περιορίζουν την ικανότητα του οδηγού να διακρίνει τα αντικείμενα στη συννεφιά και στη σκιά, συμπεριλαμβανομένων και των μεγάλων αποστάσεων σε τούνελ. Φακοί ηλίου με διαβάθμιση σκουρότητας (degrade) ή φωτοχρωμικοί φακοί (που αλλάζουν σκουρότητα ανάλογα με την ποσότητα φωτός) μπορούν να διευκολύνουν την όραση και τις αντιδράσεις του οδηγού,
• να μην εισάγουν δευτερεύοντες κινδύνους που παρεμποδίζουν την άνεση στην όραση ή προκαλούν κάποιο τραυματισμό εξαιτίας του σχεδιασμού τους. Οι φακοί οφείλουν να είναι ανθεκτικοί ώστε να αποκλείονται κίνδυνοι που προκαλούνται με τη φθορά ή την καταστροφή τους. Ο σχεδιασμός των γυαλιών πρέπει να είναι κατάλληλος και απαλλαγμένος από προεξοχές και αιχμηρές γωνίες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν τραυματισμό ή ενόχληση.

Είναι ασφαλή τα γυαλιά ηλίου με πιστοποίηση CE;

Ο μέσος καταναλωτής σε πολλές περιπτώσεις, λόγω έλλειψης ενημέρωσης, επιλέγει ένα ζευγάρι γυαλιών ηλίου, όπως αγοράζει και ένα αξεσουάρ μόδας. Δίνει έμφαση περισσότερο στην εμφάνιση, παρά στη λειτουργικότητα και την προστασία που μας παρέχουν τα γυαλιά ηλίου. Η πλειοψηφία των χρηστών γυαλιών ηλίου, άρα και του αγοραστικού κοινού, έχει την πεποίθηση ότι όλα τα γυαλιά ηλίου που φέρουν πιστοποίηση CE είναι ασφαλή (European Standard ΕΝ 1836, 2005).

Δυστυχώς, όμως, δεν είναι σπάνιο φαινόμενο να συναντάμε περιπτώσεις όπου τα γυαλιά αν και κατασκευασμένα «σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές προδιαγραφές», δεν είναι ασφαλή, γιατί απλά ο έλεγχος απόδοσης των γυαλιών ηλίου με πιστοποίηση CE στην Ευρώπη ΔΕΝ είναι υποχρεωτικός – η βιομηχανία γυαλιών ηλίου είναι αυτοελεγχόμενη.

Μία πρόσφατη έρευνα (Dain et al, 2010), από το Εργαστήριο Οπτικής και Ραδιομετρίας (ORLAB) στην Αυστραλία παρουσίασε αποτελέσματα αξιολόγησης της απόδοσης 646 γυαλιών ηλίου με πιστοποίηση CE στην αυστραλιανή βιομηχανία γυαλιών ηλίου, όπου είναι υποχρεωτικός ο έλεγχος για τη συμμόρφωσή της με το υποχρεωτικό πρότυπο ασφαλείας καταναλωτικών προϊόντων.

Από τις μετρήσεις προέκυψε ότι το 17,3% των γυαλιών δεν πληρούσε τις απαιτούμενες Ευρωπαϊκές προδιαγραφές ενώ το 3,3% τις πληρούσε οριακά. Σε σχέση με τις αιτίες «αποτυχίας» της ποιότητας των φακών, η βασικότερη φαίνεται να είναι η σφαιρική διαθλαστική ισχύ, αξιολογηθείσα σε συγκεκριμένη θέση εφαρμογής του σκελετού στο πρόσωπο (όπως φοράει συνήθως ο χρήστης τα γυαλιά ηλίου) γεγονός το οποίο μπορεί να συμπεριλαμβάνει και οποιαδήποτε κλίση του σκελετού άρα και των φακών. Επίσης μερικά γυαλιά ηλίου εμφάνισαν ελαττώματα του υλικού του φακού, σφάλματα στην ευθυγράμμιση της πόλωσης, εκτεταμένο πρίσμα, υπερβολική κυλινδρική διοπτρική ισχύ, υπερβάλλουσα διαπερατότητα στο υπεριώδες (σε σχέση με την απαιτούμενη) και διαφορά διαπερατότητας μεταξύ των φακών (με διαβάθμιση σκουρότητας).

Λαμβάνοντας υπόψη τα προαναφερθέντα, είναι γεγονός ότι ένα ποσοστό περίπου 20% σε γυαλιά ηλίου δεν ανταποκρίνεται στις προϋποθέσεις καταλληλότητας, ασφάλειας και προστασίας. Η εμφάνιση, επομένως, του πιστοποιημένου σήματος CE σε αρκετά γυαλιά ηλίου δεν είναι συνώνυμη με την ποιότητα, ούτε με την «προστασία» και «ασφάλεια», ενώ είναι αναμενόμενο φτηνότεροι φακοί να παρουσιάζουν μεγαλύτερη πιθανότητα «αστοχιών». Επιπλέον, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι στην ελληνική αγορά πολλές φορές στο παρελθόν έχουν κάνει την εμφάνιση εκατοντάδες χιλιάδες γυαλιά ηλίου με πλαστή πιστοποίηση CE.

Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι o καταναλωτής πρέπει να είναι ενήμερος σχετικά με τους κινδύνους της ηλιακής ακτινοβολίας και να επιλέγει γυαλιά ηλίου από επαγγελματίες Οπτικούς που διαθέτουν σκελετούς με φακούς που πληρούν τις σύγχρονες απαιτήσεις ασφάλειας και προστασίας, ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε διοπτροφόρου.

* O Σωτήρης Πλαΐνης, MSc, PhD, FBCLA είναι επιστημονικός συνεργάτης στο Εργαστήριο Οπτικής και Όρασηςστο Πανεπιστήμιο Κρήτης και Eπίτιμος Λέκτορας στο Faculty of Life Sciences, The University of Manchester. Αποτελεί ιδρυτικό μέλος των διατμηματικών προγραμμάτων μεταπτυχιακών σπουδών «Οπτική και Όραση» και «Εγκέφαλος & Νους» και Fellow του International Society for Contact Lens Research (ISCLR).

** Η Eυτυχία Φελώνη, MSc είναι οπτικός, απόφοιτος του Mεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Οπτική και Όραση» στην Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Βιβλιογραφία

1. Plainis S and Feloni E (2015). Protection from the solar radiation: what should we know about sunglasses. Greek Annals of Ophthalmology 25(3): 222-229.
2. European Standard ΕΝ 1836 (2005) Personal Eye Protection: Sunglasses and Sunglare Filters for General Use and Filters for Direct Observation of the Sun.
3. Dain SJ, Ngo TPT, Cheng BB, Hu A, The AGB, Tseng J, Vu N (2010). Sunglasses, the European directive and the European standard. Ophthalmic and Physiological Optics. 30: 253-256.

health.in.gr